به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ محافظت از مرغ‌ها در برابر بیماری‌ها، به کارهایی بیش از واکسیناسیون ساده برای پیشگیری، نیاز دارد. هنگامی‌که با وجود واکسیناسیون، بیماری به گله می‌زند، معمولاً کیفیت واکسن‌ها را زیر سؤال می‌برند، در حالی که عوامل دیگری نیز در این ناکارآمدی دخالت دارند. پیشگیری از بیماری‌ها یک کار پیچیده است و در آن عوامل گوناگون تأثیر می‌گذارند.
مرغداری‌های صنعتی همواره بزرگ‌تر می‌شوند و تعداد مرغ‌هایی که در یک منطقه جغرافیایی نگهداری می‌شوند افزایش می‌یابد. این تراکم و گسترش مرغداری‌ها سبب تغییراتی در وضع بیماری‌ها شده است چنان‌که در سال‌های اخیر چندین بیماری عفونی تازه پدیدار شده‌اند و مرغداری‌ها را آلوده کرده و به گونه‌ای گسترده پخش شده‌اند .
روشن است که هیچ واکسیناسیونی به تنهایی برای همه مرغداری‌ها در همه مناطق مناسب نیست. بنابراین مرغداران و مشاوران فنی آنها می‌باید دریابند که با کشف اطلاعات تازه در زمینه ایمنی مرغ‌ها و درباره بیماری‌ها، توصیه‌های مربوط به واکسیناسیون نیز ممکن است تغییر بیابد.
چرا واکسیناسیون؟
واکسیناسیون، برای جلوگیری، و یا کاستن از مشکلات درگیری گله‌های مرغ با عوامل بیماری‌زا، انجام می‌شود و انتظار می‌رود گله‌ها را در برابر آنها بیمه کند، اما مانند هر بیمه دیگری، می‌باید هزینه محافظت در برابر تهدید، پرداخت شود.
یکی از هزینه‌های واکسیناسیون، که معمولاً در محاسبات منظور نمی‌شود، تلفاتی است که در اثر واکنش در برابر واکسن‌ها، پیش می‌آید.
واکسیناسیون، نباید نخستین گام در پیشگیری از بیماری‌ها باشد، بلکه نخستین گام، جلوگیری از ورود بیماری‌زاها به مرغداری است. بیماری‌زاها در همه جا به سر می‌برند و اگر تراکم آنها در مرغداری‌ها افزایش یابد، خسارت آنها ویرانگر خواهد بود.
کوشش‌ها برای پیشگیری: بکار بردن سیستم جدید مدیریتی و انجام کارهایی است که به جلوگیری از ورود بیماری‌زاهای عفونی به مرغداری کمک می‌کنند، و استفاده از فرآورده‌هایی است که ایمنی مادرزادی و ایمنی اکتسابی مرغ‌ها را تقویت می‌نمایند.
• هنگامی‌که بیماری‌زاها به مرغداری راه می‌یابند و کارهای بهداشتی نمی‌توانند جلوی آنها را بگیرند، واکسیناسیون‌ها، خط بعدی دفاعی در چنین شرایطی به شمار می‌روند.
• آسیب بیماری‌ها می‌تواند به کمترین برسد اگر ایمنی مرغ‌ها در اثر واکسیناسیون، پیش از ورود بیماری‌زاها، تقویت شده باشد.
• تصمیم‌گیری برای واکسیناسیون باید بر پایه خطر بروز بیماری در منطقه، گرفته شود.
ناکارآمدی‌های واکسیناسیون در مرغداری‌ها
ناکارآمدی واکسیناسیون هنگامی پیش می‌آید که پس از واکسیناسیون، سطح کافی از تیتر آنتی‌بادی در مرغ‌ها ایجاد نشود. هنگامی‌که یک واکسیناسیون ناموفق می‌شود، عکس‌العمل طبیعی مرغداران، متهم کردن واکسن به ناکارآمدی است. هرچند ضعف واکسن‌ها یک عامل مهم است که باید مورد ملاحظه قرار گیرد، اما برای پی بردن به علت ناکارآمدی واکسیناسیون، بسیاری از عوامل دیگر نیز باید بررسی شوند.
عواملی که در زیر گفته می‌شوند می‌توانند در ناموفقی واکسیناسیون در مرغداری‌ها مؤثر باشند:
برنامه واکسیناسیون مرغداری
هر منطقه‌ای، بیماری‌های ویژه خود را دارد. بنابراین عاقلانه نخواهد بود اگر بکوشیم برنامه‌ای تهیه کنیم که برای همه مناطق به کار برده شود(مانند یک برنامه واکسیناسیون بین‌المللی).
در مناطقی که مرغداری‌ها بسیار متراکم و نزدیک به‌هم هستند و مرغداری‌های کوچک محلی در نزدیکی مرغداری‌های صنعتی قرار دارند، و یا در جایی که مزارع مرغداری از بهداشت و مدیریت خوبی برخوردار نیستند، شاید واکسیناسیون همه جانبه و شدید، ضروری باشد.
روشن است که استفاده گسترده از واکسیناسیون برای کنترل بیماری‌ها، بدون یک برنامه بهداشتی و پاکیزگی، یک روش قابل دوام نخواهد بود.
• اگر برنامه واکسیناسیون به خوبی بررسی و به انجام نرسد، زیان آن به مرغ‌ها بیش از سوددهی آن خواهد بود.
هنگام واکسیناسیون، آماری که شامل جزئیات نوع واکسن، شماره بچ و تاریخ مصرف واکسن است، باید ثبت شود. افزون بر اینها، جزئیات سن مرغ‌ها، شیوه واکسیناسیون، و نام کسی که واکسیناسیون را انجام داده است، برای بررسی در آینده، باید نگهداری شود. بدون جزئیات آماری، نمی‌توان به خوبی مشخص کرد که مشکلی در واکسیناسیون پیش آمده است یا نه.
برای مشاهده تصویر انجام واکسیناسیون به صورت کارآمد در مرغداری در ابعاد اصلی کلیک نمایید.
نگهداری و مدیریت واکسن‌های طیور
حتی در یک برنامه واکسیناسیون به خوبی طراحی شده، اگر واکسن با نگهداری نادرست، پیش از واکسیناسیون آسیب دیده باشد، کارآمد نخواهد بود.
واکسن‌های زنده اگر در شرایط نامساعد قرار گیرند غیر فعال می‌شوند. واکسن‌ها را بنا به دستور سازنده نگهداری کنید. هنگامی‌که واکسن برای زدن آماده می‌شود «عقربه ساعت»
برای استفاده از آن به چرخش در می‌آید. برخی از واکسن‌های زنده، بسیار حساس می‌باشند. اگر دستور سازنده برای استفاده از واکسن را به خوبی انجام ندهیم، ویروس زنده واکسن پیش از اینکه به کار برده شود غیرفعال می‌گردد.
کمبودهای مدیریت واکسن مرغ‌ها
مدیریت نامناسب واکسن، رایج‌ترین علت ناکارآمدی واکسن‌ها در مرغداری‌ها است. پیش از زدن واکسن، جزئیات همه کارهایی که باید انجام شوند می‌باید به خوبی برنامه‌ریزی شده باشد. این برنامه‌ریزی شامل این است که تیم واکسیناسیون، برای نگهداری و زدن واکسن به خوبی آموزش دیده باشد. نتایج خوب واکسن زدن، کنترل بیماری‌ها و عملکرد مرغداری را بهبود می‌بخشد.
همانگونه که یک مرغدار گفته است «واکسن‌ها سودی ندارند اگر به درون بدن مرغ‌ها راه نیابند».
ضعف مدیریت شیوه رساندن واکسن‌های زنده به همه مرغ‌ها، از راه اسپری یا با آب نوشیدنی، این احتمال را به وجود می‌آورد که، واکسن به مرغ‌ها در بخشی از سالن نرسد در اینصورت تکیه بر تجدید واکسیناسیون(یادآوری) و یا انتقال افقی واکسن از مرغی به مرغ دیگر، اشتباه است.
• مرغ‌هایی که واکسن غیرفعال(کشته) به آنها نمی‌رسد، بدون محافظت ایمنی باقی‌می‌مانند زیرا واکسن غیرفعال، از مرغی به مرغ دیگر منتقل نمی‌شود.
• هرگاه پیش از افزودن واکسن زنده به آب، ماده ضدعفونی‌کننده از منبع آب پاک نشده باشد، پیش از اینکه به مرغ‌ها برسد از بین می‌رود.
• واکسن‌هایی که از راه تزریق ماهیچه‌ای و یا زیر پوستی به مرغ‌ها زده می‌شوند نیز کارآمد نخواهند بود اگر به نقطه مناسبی که می‌باید، زده نشوند.
برنامه نظارتی مرتبی برای آزمایش گزینشی مرغ‌ها در گله باید انجام گیرد تا اطمینان یابید که واکسن به درستی تزریق شده است. نمی‌توان تصور کرد که چون همه مرغ‌ها یک به یک تزریق شده‌اند، پس واکسن را دریافت کرده‌اند.در بسیاری موارد 10تا 15درصد از مرغ‌ها واکسن نخورده باقی می‌مانند.
پیش از واکسیناسیون روش استفاده درست واکسن را بر اساس لیبل (برچسب) روی آن مرور کنید، در برخی موارد اشتباه در واکسیناسیون ممکن است مشکلات جدی به بار بیاورد.
آنتی‌بادی‌های مادری (مادرزادی) جوجه‌ها
وضع ایمنی گله مرغ‌های مادر می‌تواند روی موفقیت واکسیناسیون اثر بگذارد. اگر گله مادر سطح بالایی از آنتی‌بادی‌ها را که از طریق تخم‌مرغ به جوجه منتقل می‌شوند دارا باشد، این آنتی‌بادی‌های مادریِ منتقل شده، ممکن است با ویروس‌های زنده واکسن به همانگونه که با ویروس‌های بیماری‌زای محیط مبارزه می‌کنند، مقابله کنند و ویروس واکسن را پیش از ایجاد ایمنی خنثی سازند. این وضعیت پاسخ ایمنی به واکسن را کاهش می‌دهد زیرا واکسن نمی‌تواند سیستم ایمنی را به خوبی و برای دراز مدت تقویت کند.
از سوی دیگر، به عقب انداختن واکسیناسیون تا هنگامی‌که آنتی‌بادی‌های مادری بی‌اثر شده باشند نیز ممکن است سبب آسیب‌پذیری جوجه‌ها در برابر درگیری با بیماری‌زاهای محیط گردد.
تأثیر استرس‌ها در روند واکسیناسیون طیور
واکسیناسیون، استرس‌آور است. جوجه‌ای که با واکسن زنده، واکسینه شده است یعنی اینکه عملاً با شکل ملایم بیماری آلوده شده است.
استرس می‌تواند توانایی جوجه‌ها را برای ایجاد پاسخ ایمنی تضعیف کند. استرس‌ها از شرایط نامساعد محیط زندگی (دما و رطوبت)، ناکافی بودن مواد مغذی، انگل‌ها، و دیگر
بیماری‌ها پدید می‌آیند.
بیماری‌ها
واکسن زدن به مرغ‌های بیمار توصیه نمی‌شود زیرا در همان زمان، توانایی سیستم ایمنی پرنده کاهش پیدا کرده است. زدن واکسن زنده به این مرغ‌ها، بیشتر وقت‌ها سبب کاهش پاسخ ایمنی و واکنش شدید نسبت به واکسن می‌شود زیرا در بسیاری موارد حتی نمی‌توانند یک پاسخ ایمنی ملایمی در برابر ویروس واکسن ایجاد کنند.
قانون پایه‌ای واکسیناسیون این است که واکسیناسیون را تا هنگامی‌که مرغ‌ها تندرستی خود را بازیابند باید عقب انداخت. اصولاً بهتر است واکسیناسیون را در گله‌ای که گرفتار بیماری است انجام نداد.
کارهای مدیریتی
ضعف کارهای مدیریتی در مرغداری ممکن است روی ناکارآمدی واکسن تأثیر بگذارد. اگر به عامل بیماری عفونی فرصت داده شده باشد، یعنی قبل از ورود گله جدید به مرغداری، ضدعفونی به درستی صورت نگیرد و عامل عفونی بتواند در گله استقرار پیدا کند، این امکان را به وجود می‌آورد که یک دوز واکسن مؤثر از عامل بیماری دیگر، آن اندازه برای جوجه‌ها سنگین باشد که برای آنها مشکل ساز شود.
در درازمدت، واکسن‌ها نمی‌توانند جانشین برنامه مدیریتی خوب باشند.
کیفیت واکسن طیور
گاهی، هنگامی‌که واکسن‌ها تیتر آنتی‌بادی را به اندازه کافی بالا نمی‌برند، و یا پس از واکسیناسیون، بیماری به گله می‌زند، کیفیت واکسن‌ها را سرزنش می‌کنیم. شواهد نشان داده‌اند که در بیشتر موارد، واکسن‌ها کیفیت بسیار خوبی دارند و ناکارآمدی واکسیناسیون در اثر کیفیت ضعیف واکسن نیست. برای اطمینان از کیفیت واکسن، بهتر است واکسن‌ها را تنها از شرکت‌های داروسازی معتبر، که کار واکسن‌سازی را زیر مقررات شدید کنترل کیفیت انجام می‌دهند تهیه کنیم.
تعدیل واکسن برای مرغ‌ها
برخی از مرغداری‌های صنعتی شاید کوشش کنند که برای کاستن از هزینه‌ها، واکسیناسیون را از برنامه خود حذف کنند و یا دوز واکسن را کاهش دهند. اگر بیماری در منطقه و گله وجود نداشته باشد می‌توان از واکسیناسیون چشم پوشید. اما اگر واکسن نزدن برای گله خطرناک باشد، می‌باید واکسیناسیون را بنابر دستورالعمل سازنده انجام داد.
آنگاه که دوز واکسن را کاهش می‌دهیم، مرغ‌ها به اندازه کافی واکسن دریافت نمی‌کنند و سیستم ایمنی آنها به اندازه کافی تقویت نمی‌شود و در نتیجه مقاومت آنها در برابر بیماری‌ها کاهش می‌یابد.
سویه‌های واکسن طیور
بسیاری از بیماری‌ها به وسیله‌ی عواملی ایجاد می‌شوند که چندین سویه گوناگون دارند. برای نمونه، بیش از 2000 سویه باکتری سالمونلا وجود دارد. در برخی موارد، واکسن ممکن است سویه‌های مناسبی را که برای تقویت ایمنی علیه عامل بیماری‌زایی که درمحیط حضور دارند نداشته باشد و با این که واکسن به خوبی مدیریت شده، به گونه‌ای یکدست به گله زده شده است، و تیتر آنتی‌بادی کافی از واکسن پدید آمده است، اما مرغ‌ها باز هم درگیر بیماری شوند.
در سال‌های اخیر، این وضعیت درباره مارک، برونشیت، آبله و دیگر عوامل بیماری‌زا دیده شده است.
اظهار نظر پایانی
حتی واکسن‌هایی که به خوبی، در زمان درست، و با داشتن عامل بیماری‌زای مناسب زده می‌شوند، ایمنی در برابر بیماری موجود در مرغداری را تضمین نمی‌کنند. در این زمینه، بسیاری از عوامل دیگر نیز باید در نظر گرفته شوند و از آنجا که بیماری‌ها پویا می‌باشند نیاز است که یک بررسی دائمی وجود داشته باشد. در بسیاری از شرایط، شاید واکسیناسیون برای به حداقل رساندن خسارت مالی بیماری به کار گرفته شود تا پیشگیری کامل از بروز بیماری در گله.
توجه به جزئیات برنامه واکسیناسیون، به معنای تفاوت میان موفق شدن یا موفق نشدن است، اما یک برنامه واکسیناسیونی که به خوبی طراحی شده باشد و به درستی به اجرا درآید و با مدیریت خوب، تغذیه و بهداشت مناسب نیز همراه باشد احتمال بروز مشکلات بیماری را کاهش می‌دهد، و احتمال عملکرد خوب، در حد توان ژنتیکی گله را بالا می‌برد.
«پروتکسین» مؤثر در بالا بردن تیتر آنتی‌بادی و افزایش کارآیی واکسن
دوز مصرف: 1 گرم در هر 4 لیتر آب مصرفی روزانه از سه روز به واکسیناسیون تا دو روز پس از آن
بررسی کنندگان: مجتبی یگانه و Gray Butcher - آمریکا سال 3102
منبع: شرکت نیکوتک