به گزارش «سرویس حیات وحش» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در 140 کیلومتری جنوب شرق شاهرود و 24 کیلومتری شهر «بیارجمند» در سمنان، روستای زیبایی قرار دارد که تا همین 8- 9 سال پیش یکی از بن‌بست‌ترین روستاهای منطقه بوده و کمتر کسی نامی از آن به گوشش خورده بود. ساکنان روستای «قلعه بالا» معیشت‌شان را از راه دامداری و چرای دام در پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره توران و بعضاً شکار وحوش تأمین می‌کردند اما حالا اهالی این روستا معیشت‌شان مستقیماً به حیات‌وحش و پارک ملی گره خورده و خود به یکی از مدافعان جدی و سرسخت حیات‌وحش تبدیل شده‌اند به طوری که سه روز قبل و در حالی که بسیاری از حیات‌وحش سرمازده پارک ملی توران برای چرا و تأمین غذا به حریم روستا پناه آورده بودند، جمع کثیری از پیرمرد و پیرزنان و جوانان روستایی با حمل ده‌ها کیلو علوفه به استقبال آنها رفته و برایشان علوفه ریختند.
به گزارش روزنامه ایران، قلعه بالایی‌ها با همت یکی دو تا از گروههای غیردولتی محیط زیستی و پشتیبانی مالی برنامه کمک‌های کوچک (SGP) سازمان ملل در 8 سال گذشته، حالا چنان توانمند شده‌اند که روستایشان یکی از روستاهای هدف گردشگری شده و هرساله پذیرای بیش از 10هزار گردشگر داخلی و خارجی است. طبیعت‌گردان داخلی و خارجی به عشق مشاهده یوزپلنگ ایرانی و تماشای گله‌های گورخر آسیایی، زاغ بور، پلنگ، کل و بز و قوچ و میش در گروههای مجزا به روستا می‌آیند و با اقامت چند روزه‌شان در اقامتگاه‌های بوم گردی روستایی، نه تنها چرخ اقتصاد روستا را به حرکت انداخته‌اند بلکه موجب آشتی مردم با طبیعت و جلب حمایت‌های مردمی از حیات‌وحش شده‌اند.
علی احمدی، ساکن روستای قلعه بالا که خانه‌اش را به اقامتگاه و سفره‌خانه سنتی تبدیل کرده است در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: از وقتی اقامتگاه‌ها را راه‌اندازی کردیم و تولید دوباره صنایع دستی روستایی با تلاش گروههای محیط زیستی رونق گرفته، تورهای زیادی برای بهره‌گیری از طبیعت زیبای توران به این منطقه می‌آیند. او می‌افزاید: هرساله نزدیک به 8 تا 9هزار نفر طبیعت‌گرد برای اینکه گورخر و یوزپلنگ و پلنگ و زاغ بور توران را ببینند به قلعه بالا می‌آیند، از طرفی اینقدر رفتار مردم نسبت به حیات‌وحش تغییر کرده که گاهی حیوانات تا پشت دیوار اقامتگاه‌های مسافران هم می‌آیند و آنها می‌توانند از نزدیک حیات‌وحش را ببینند اما در چند روز گذشته به دلیل سرمای هوا و خشکی محیط شاهد چرای گله‌های کل و بز و قوچ و میش در حریم روستا بودیم که همین امر موجب شد با همفکری اهالی روستا همه به کمک و یاری آنها بشتابیم و برایشان علوفه ببریم تا این زبان بسته‌ها از گرسنگی تلف نشوند.
او می‌گوید: چند سالی است که دیگر در قلعه بالا کسی شکار نمی‌کند چون همه مردم می‌دانند اگر این حیات‌وحش نباشد دیگر کسی به روستای ما نمی‌آید. به گفته او در حال حاضر 5 اقامتگاه بوم‌گردی در روستا ایجاد شده و مردم محصولات دامی و کشاورزی و نیز صنایع دستی‌شان را به توریست‌ها می‌فروشند. احمدی می‌گوید: هر سال حدود 700 طبیعت‌گرد فقط در اقامتگاه بوم‌گردی که من مسئولش هستم پذیرش می‌شود و از این میزان 17 گردشگر خارجی هم امسال داشتم که بیشتر آنها اهل فرانسه، بلژیک و پرتغال بودند. این روستایی به «ایران» می‌گوید: در یکی از گردش‌هایی که با همین گروههای خارجی و ایرانی به پارک داشتم موفق شدیم حتی یوزپلنگ هم ببینیم و همین وسوسه تماشای یوز ایرانی بسیاری از گردشگران را به منطقه می‌کشاند برای همین روستایی‌ها نمی‌خواهند یوزپلنگ توران منقرض شود چون معیشت‌شان به وجود این حیوان و دیگر گونه‌های جانوری کمیاب منطقه مثل پلنگ و زاغ بور و گورخر آسیایی بستگی دارد. لذا حاضریم هر زمان لازم باشد به حیات‌وحش علوفه‌رسانی کنیم و قصد داریم حتی یک آبشخور هم برای مواقع خشکسالی در منطقه ایجاد کنیم.
رونق طبیعت‌گردی در روستای قلعه بالا در چند سال اخیر باعث شده برخی از روستایی‌ها حتی آغل‌هایشان را از پارک ملی توران هم خارج کنند تا امنیت وحوش با حضور سگ‌های گله تهدید نشود با این حال هنوز آغل‌های زیادی در پارک ملی توران وجود دارد و حضور دام و سگ‌های گله مهمترین تهدید منطقه به شمار می‌رود.
چه کسانی معیشت مردم را تغییر دادند؟
انجمن طرح سرزمین نخستین تشکل غیردولتی زیست‌محیطی بود که برای حفظ یوزپلنگ توران، «ایجاد معیشت جایگزین و رونق اکوتوریسم» را در این روستا آغاز کرد. این تشکل غیردولتی با حمایت مالی 36هزار دلاری صندوق کمک‌های کوچک تسهیلات جهانی محیط زیست در ایران در مدت سه سال فعالیت چهره به چهره با مردم روستای قلعه بالا موفق شد بسیاری از بافته‌های سنتی اهالی روستا را بعد از سالها احیا کرده و آموزشهای لازم را برای ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی و راهنمایان تور به روستاییان ارائه کند.
حامد مشیری، مدیرعامل انجمن طرح سرزمین در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: سال 86 که پروژه را آغاز کردیم، قلعه بالا را کسی نمی‌شناخت. هدف ما حفظ یوزپلنگ ایران با مشارکت جامعه محلی بود برای همین باید علاوه بر آموزشهای زیست‌محیطی به مردم، الگوی معیشتی را هم از دامداری و بعضاً شکار به سمت اکوتوریسم تغییر می‌دادیم. به میان مردم رفتیم و متوجه شدیم یکی از بافته‌های سنتی روستاییان به نام «تانه بافی» بیش از 30 سال است از بین رفته اما با کمک همین اهالی قطعات یک دستگاه پدالی تانه‌بافی را از خانه یکی از روستاییان پیدا و دوباره آن را راه‌اندازی کردیم. او می‌افزاید: در کنار ما گروه بوم‌پژوهان هم در بیارجمند مشغول آموزشهای محیط زیستی شده و به روستاهای دیگر رفتند و حالا امروز ما شاهدیم که خوشبختانه مردم روستاهایی که در آنها کار کردیم خودشان یک قدم جلوتر از ما رفته‌اند و نه تنها از محل طبیعت‌گردی و ایجاد بوم‌گردی امرار معاش می‌کنند بلکه به اهمیت حیات‌وحش هم کاملاً پی برده‌اند.
قلعه بالا، حالا دیگر نامی آشنا برای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی است، اما این نخستین و آخرین روستایی نیست که ساکنانش اینچنین با آغوش باز به استقبال حیات‌وحش می‌روند. با حمایت‌هایی که «صندوق کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی» برای توانمندسازی جامعه محلی به منظور حفظ تنوع زیستی در بسیاری از مناطق ایران انجام داده حالا هر چند اندک، اما هستند مردمی که دیگر حیات وحش را نه یک تهدید بلکه یک فرصت برای بقا و رونق اقتصادشان می‌بینند.