آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش اول)
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش دوم)
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش سوم)
موارد عیوب پولساتورها:
در نبض‌سازهای برقی اگر کابل‌های برق ارتباطی خراب و پوسیده باشند باعث ورود برق به داخل نرده‌های فلزی شده و زمینه ایجاد شوک برای دام‌ها را فراهم می‌سازد که به دنبال آن خنثی شدن هورمون اُکسی‌توسین را خواهیم داشت.
در صورتی که پولساتور سریعتر از حد معمول ایجاد نبض نماید، اگر چه جریان شیر را بیشتر خواهد کرد ولی فشار بیشتری روی عضلات اسفنگتر خواهد گذاشت و امکان صدمه دیدن بافت پستانی را فراهم خواهد کرد. همچنین نبض کمتر سبب طولانی‌تر شدن مدت زمان شیردوشی و موجب آزار پستان دام می‌شود.
گاهی اوقات ممکن است دامنه‌های قلب به‌طور نامنظم ایجاد شوند و توالی آن به‌هم خورده که نتیجه آن حساس شدن دام به تورم پستان خواهد بود.
مقدار خلایی که برای تولید نبض به کار می‌رود باید با مقدار خلاء وارد شده به نوک سرپستانک یکسان باشد. در غیر اینصورت اگر خلاء نبض بیشتر باشد لاینر گشاد شده و قطر آن بیشتر از حد معمول می‌شود و اگر خلاء نبض کمتر از خلاء داخل لاینر باشد، لاینر به اندازه کافی باز نمی‌شود و مدت زمان دوشش را اضافه می‌کند.
همچنین ممکن است پولساتور فقط یک حالت را ایجاد کند که هر کدام از حالات پیامدی را خواهند داشت، مثلاً عیب دستگاه به صورتی باشد که فقط حالت دوشش را ایجاد کند، در این حالت باعث دوشش پیاپی دام و سیاه شدن تیت و در صورت ادامه، مشکل ورم پستان و در حالت مقطعی ایجاد درد برای دام را در پی خواهد داشت یا عیب به‌طوری خودنمایی کند که دستگاه فقط حالت استراحت را در اختیار پستان قرار دهد که باعث جلوگیری از دوشش دام خواهد شد. هرگونه منفذ و سوراخ در بین راه پولساتور تا اطاقک نبض نیز باعث عدم نظم در کارکرد این قسمت می‌شود.
1- واحد دوشنده:
واحد دوشنده شامل کلاهک‌ها (لاینرها، پوسته فلزی کلاهک)، فنجانک (خرچنگی) و شلنگ‌های کوتاه خلاء و شیر می‌باشد که بین 2 تا 4 کیلوگرم وزن دارد و به طور متوسط 75/2 کیلوگرم می‌باشد. تعداد لاینرها که در عمل، دوشش پستان‌های دام را انجام می‌دهند، چهار عدد می‌باشند که بوسیله غلاف فولادی ضدزنگ که همان شِل یا پوسته می‌باشند در برگرفته شده‌اند. لاینرها، تنها وسیله از مجموعه دستگاه شیردوش می‌باشند که مستقیماً با بدن حیوان و نسج پستان در تماس می‌باشند، بنابراین پاکیزگی و نظافت و نرمی و زبری آن نهایت اهمیت را داشته، باید از این لحاظ مورد توجه کامل قرار گیرند. هرگونه زبری و خلل و فرجی در لاینرها، بخصوص اگر با عدم رعایت نظافت نیز همراه باشد، موجب رشد و نمو میکروب‌ها و بروز ورم پستان در گاوهای گله خواهد شد. همچنین اگر این قسمتها در حین شیردوشی برای هر گاو جداگانه شستشو و ضدعفونی نشوند عامل مهمی در انتقال بیماری به شمار می‌رود.
عمر کارکرد لاینرها بستگی به تعداد گاوهای هر گله و ساعات استفاده شده و توصیه شرکت سازنده دارد که به‌طور معمول توصیه می‌شود یا پس از 2500بار استفاده و یا هر180روز یکبار تعویض شوند. همچنین به محض مشاهده بیماری ورم پستان در گله بایستی نسبت به تعویض لاینرها سریعاً اقدام نمود زیرا عملاً دیده شده که این کار در کنترل بیماری ذکر شده موثر واقع می‌شود. موقع تعویض هر 4 لاینر همزمان بایستی عوض شوند چون به علت تفاوت در میزان خلا ایجاد شده در اطراف لاینرهای نو و مستعمل، دام را به تورم پستان مستعد می‌کند. لازم به ذکر است که لاینرها و تمام قسمتهای لاستیکی عبور و مرور شیر بایستی تحت استاندارد صنایع غذایی باشند والا در کیفیت شیر استحصالی از دام خدشه وارد می‌نمایند. پارگی لاینرها و شیلنگ‌های کوتاه باعث افتادن لاینر از پستان، خالی نکردن کامل آن و ایجاد مشکلات پستانی برای دام خواهد شد. اگر لاینر در قسمت اتاقک نبض پاره شود شیر وارد پولساتور شده و باعث بهم خوردن نظم و خرابی دستگاه خواهد داشت، همچنین در صورتی که به هر علتی دهانه لاینر گشادتر از حد (بیش از 20 میلیمتر) شود، لاینر با پوست قاعده (کف) پستان مجاور می‌شود و با انجام عمل دوشش فشار شیر در داخل سرپستانک کاهش یافته و باعث می‌شود که بافت سرپستانک جمع شود و به طرف عمق لاینر کشیده شود که این عمل باعث قطع ارتباط بین دهلیز غده و دهلیز سرپستانک شده و تخلیه شیر را متوقف می‌سازد. به محض قطع ارتباط بین دو قسمت یاد شده، در شروع مرحله دوشش بعدی و با باز شدن لاینر، سرپستانک نمی‌تواند به صورت هماهنگ پر از شیر شود و به جای آن خلاء وارد سرپستانک می‌شود و آنقدر این کار ادامه می‌یابد تا نوک سرپستانک‌ها کاملاً چروکیده و جمع می‌شوند. خلاء بیش از حد در سرپستانک‌ها باعث وارد آوردن استرس به آنها شده، همچنین فشار طبیعی که در هر سرپستانک وجود دارد و به عنوان عاملی در جهت جلوگیری از ورود میکروب به داخل آن عمل می‌کند، خنثی می‌شود.
واحد دوشنده
خرچنگی: مخزن موقتی شیر می‌باشد که لاینرها به آن وصل شده و شیر دوشیده شده توسط لاینرها به این قسمت ریخته و سپس به سمت لوله‌ها و در نهایت ظروف مخصوص شیر حرکت می‌کند، درب این قسمت دارای دگمه ای است که کارگر شیردوشی در ابتدای کار و قبل از شروع شیردوشی آن را می‌بندد تا خلاء دستگاه درون رزرو تانک بالا آمده و به حد مطلوب برسد و در موقع وصل نمودن واحد به پستان گاو این دگمه را بسته می‌نماید تا سبب انتقال خلاء به پستان دام شود و همچنین در آخر شیردوشی با باز کردن این دگمه، واحد را به آرامی از پستان جدا می‌نمایند. در صورت معیوب بودن دگمه دو حالت ممکن است پیش بیاید:
1- دگمه در حالت باز قرارگرفته و بسته نشود که راه ورود خلاء به پستان را مسدود و عمل شیردوشی را با مشکل مواجه می‌سازد.
2- دگمه در حالت بسته قرار گرفته و باز نشود که هم در ابتداء کار و قبل از شیردوشی باعث افت مقدار خلاء ذخیره شده می‌شود و همچنین در پایان کار شیردوشی که بایستی واحد دوشش به آرامی از پستان گاو برداشته شود از این عمل جلوگیری کرده و موقع برداشت واحد، پستانک‌های دام کشیده شده و آسیب می‌بیند.
شکستگی درب خرچنگی نیز در کار خلل وارد آورده و مانع از شیردوشی شده همچنین از کار افتادن واحد نتیجه آن می‌باشد. شایان ذکر است که در بدنه خرچنگی سوراخ بسیار ریزی تعبیه شده و با وارد شدن هوا از این قسمت به داخل سیستم موجب جریان یافتن شیر در شیلنگ‌ها و لوله‌ها می‌شود. مسدود شدن این سوراخ در کار شیردوشی اختلال ایجاد می‌نماید. فراموش نشود که عدم نظافت خرچنگی نیز در کیفیت شیر استحصالی و سلامت پستان دام اثر سوء بسزائی دارد. درب خرچنگی از جنس پلی‌سولفان شفاف می‌باشد و این امکان را فراهم می‌سازد که شیر در حین جاری شدن مشخص باشد پس می‌توان به محض تمام شدن شیر گاو و پس دوشی، واحد را از پستان گاو جدا کرد.
چنانچه شیر موجود در کارتیه‌ها تمام شده و کارگر متوجه نباشد، دوشش بیش از حد معمول سبب ضربه زدن به سرپستانک‌ها می‌شود. همچنین اگر به علت سخت‌دوش بودن گاو و یا به علت عجله داشتن کارگر، زودتر از حد معمول واحد دوشنده جدا شود، مقداری از شیر در کارتیه‌ها باقی مانده و دام را به تورم پستان مستعد می‌کند و همچنین کمیت شیر در مرحله بعدی دوشش تحت تأثیر قرار می‌گیرد که اگر این کار ادامه پیدا کند حتی دوره شیردهی گاو به مرور کم می‌شود. استفاده از خرچنگی‌های 300 سی‌سی برای تخلیه سریع شیر گاوهای پر تولید خالی از لطف نیست.
چند نمونه مختلف خرچنگی
اگر سطح خلاء داخل واحد خیلی بالا باشد یا واحد دوشنده خیلی سبک باشد حالات زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
1- کلاهک‌ها تمایل دارند به نواحی اطراف سرپستانک بر روی پستان بچسبند و جریان شیر در این حالت متوقف شود.
2- زخم شدن سرپستانک‌ها که باعث ابتلا به ورم پستان می‌گردد.
3- پرخونی سرپستانک‌ها که باعث کاهش اندازه کانال سرپستانک و سرعت شیردوشی می‌گردد.
اگر میزان خلاء پایین باشد یا واحدهای دوشنده خیلی سنگین باشند، حالات زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
1- واحدهای دوشنده بر روی زمین می‌افتند.
2- سرعت شیردوشی کاهش می‌یابد.
3- یک فاصله بین سرپستانک و لاینر ایجاد می‌گردد که بیشترین لغزش را پیدا می‌کند و هوا داخل واحدها می‌گردد (این عمل باعث ایجاد نوسانات خلاء و شیوع ورم پستان می‌گردد). در طول شیردوشی میزان جریان شیر 2 تا 5 کیلوگرم در دقیقه برای زمان 2 تا 8 دقیقه بسته به مقدار شیر می‌باشد.
امروزه دستگاه‌هایی به دنیا معرفی شده‌اند که اولاً پولساتور دستگاه بر اساس منحنی شیردهی در هر وعده به‌طور خودکار دامنه خود را تنظیم می‌کند، سپس بعد از اتمام شیر در خرچنگی توسط قسمتی به نام فینی لاکتور ته دوشی دام به طور اتوماتیک انجام می‌پذیرد و در آخر هم جداسازی واحد دوشنده به طور خودکار صورت می‌گیرد به طوری که بدون هیچ تماسی با زمین و فضولات به محل اولیه خود برمی‌گردد. لازم به ذکر است که این دستگاه‌ها قابلیت‌های زیاد دیگری نیز دارند که در این مجال نمی‌گنجد.
1- واحدهای انتقال و رکوردگیری شیر:
وظیفه واحدهای فوق، تعیین مقدار شیر و انتقال آن به مخازن نگهداری می‌باشد.
از معایب و بازتاب‌های این واحدها می‌توان به نشتی قسمتهای مختلف اشاره کرد که موجب پایین آمدن فشار می‌شود و همچنین رعایت نکردن بهداشت، محیط خوبی را برای رشد میکروب‌ها در این قسمت فراهم می‌کند که باعث بالا رفتن بار میکروبی شیر دوشیده شده و نیز ایجاد صدمه برای پستان گاو می‌شود.
منبع: انجمن سلامت گله‌های شیری دانشگاه فردوسی مشهد
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش پنجم)