بیماری های ماهیان گرمابی

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری‌های ماهیان گرمابی شامل دو دسته بیماری‌های ویروسی و بیماری‌های باکتریایی هستند که در این مقاله به آنها می‌پردازیم.

بیماری‌های ویروسی در ماهیان گرمابی:

ویرمی کپور ماهی

ویرمی‌کپور ماهیان بیماری‌ای ویروسی مسری در کپورماهیان می‌باشد و عامل آن ویروس کاپیو است که باعث تلفات بسیار بالایی در ماهیان گرمابی (کپور ماهیان) می‌گردد. حداکثر تلفات بیماری در دمای 10 تا 15 درجه سانتی‌گراد اتفاق می‌افتد و در دمای 17 درجه تلفات کاهش می‌یابد.

علایم شامل تیرگی پوست، اگزوفتالمی و بیرون‌زدگی چشم، آسیت و رنگ‌پریدگی آبشش‌ها و کیست مدفوعی آویزان از مخرج و حالت تورم و بیرون‌زدگی مخرج است و ماهیان حالت بی‌حالی داشته و خونریزی در آبشش‌ها و پوست دارند.

تمامی گونه‌های کپور ماهیان حساس بوده و انتقال بیماری بصورت افقی است. بیماری از طریق تماس مستقیم با مدفوع آلوده، ادرار و مایعات جنسی و ترشحات خارجی از ماهیان آلوده ایجاد می‌شود.

بیماری کویی هرپس در کپور ماهی (بیماری اگزوتیک) (Koi herpesvirus disease (KHD

بیماری شدیداً مسری است که دارای میزان ابتلا و تلفات بسیار بالا در خانواده کپورماهیان می‌باشد. عامل بیماری از خانواده هرپس ویریده و با علائم بالینی غیراختصاصی نظیر زخم‌های وسیع، خونریزی از آبشش‌ها،‌ نقاط رنگ‌پریده یا تاول‌های روی پوست، چشمان فرورفته در این گونه از ماهیان می‌باشد. راه انتقال عامل بیماری تماس مستقیم با ماهی آلوده و مایعات مترشحه ماهی و آب آلوده می‌باشد. بسته به درجه حرارت آب، شدت بیماری متفاوت بوده و ماهی مبتلا بصورت حامل و ناقل بیماری در می‌آید. سیاست مقابله با بیماری بصورت قرنطینه‌سازی و حذف ماهیان آلوده به ویروس می‌باشد. در جلسه مشورتی OIE 2005 به عنوان بیماری قابل اخطار معرفی شده است.

علائم بیماری کویی هرپس:

الف) علایم رفتاری و فارمی‌:

شروع تلفات سریع و سنگین، مرگ‌و میر 24-48 ساعت پس از علایم بالینی، شناور شدن ماهی‌های آلوده و درگیر در سطح آب، شنای بی‌حال، ضربان آبشش شدید، کاهش اشتها، شنای تحریکی قبل از مرگ، بی‌رنگی پوست، رگه‌دار شدن آبشش به همراه ‌PATCH‌های سفیدرنگ، مشابهت با بیماری کلومناریس، مشاهده خونریزی در آبشش، گود‌رفتگی چشم‌ها، لکه‌های سفیدرنگ در پوست، زخم جلدی ناحیه‌ای (گاهی اوقات)، زخم و آزردگی شدید در آبشش، کم‌رنگی آبشش‌ها، وجود PATCH در آبشش‌ها، وجود چسبندگی درحفره بدن، ابری شدن اندام‌های داخلی، تورم شدید در آبشش‌ها

ب) علایم آسیب شناسی:

پرولیفراسیون توده‌های اپیتلیوم آبشش (افزایش)، نکروز در آبشش، وجود اینکلوژن بادی‌های تکی در سلول‌های آبششی، نکروز سلول‌های پارانشیمی کبد، طحال، کلیه و لوله گوارشی، حضور ماکروفاژهای فراوان با ذرات هضم نشده در داخل آن، وجود اینکلوژن بادی در بافت‌های عصبی، و در کلیه تقویت درون شبکه ای بوجود می‌آید.

محدوده میزبانی:

بطور مشخص و اثبات شده قطعی

کپور معمولی COMMON CARP 

کپورکویی KOI CARP 

سایر آبزیان تحت مطالعه و مشکوک:

کپور علفخوار (Grass Carp)، کپور طلایی معمولی (Golden Carp)، کاراس (Crossian Carp) 

راه‌های انتقال و انتشار عامل:

ویروس حداقل 4 ساعت در آب فعال و زنده است، از طریق آبشش صدمه‌دیده به آب، گلبول‌های سفید و از آن طریق کلیه، ارتباط مستقیم با ماهی آلوده، مایعات خروجی ماهی آلوده، آب یا لجن سیستم‌های آلوده، ورود ویروس به بدن ماهی سالم از طریق آبشش یا روده (کاملاٌ مشخص نیست)، ماهی بهبود یافته از عوامل مهم انتشار بیماری

عوامل مؤثر در وقوع و تشدید بیماری کویی هرپس:

دما، ضعف سیستم ایمنی، جوان بودن ماهی،وامل ثانویه، غلظت ویروس در محیط، بیشتر در درمای 23-28 درجه بروز می‌کند. (مرگ و میر)، سن‌های مختلف درگیر می‌شوند، دمای بالای 30 درجه سانتی‌گراد باعث مقاومت طبیعی ماهی می‌شود، در دمای پایین‌تر از 13 درجه و بالاتر از 30 درجه سانتی‌گراد هیچگونه بیماری مشاهده نشده است، دما باعث افزایش تزاید و تکثیر ویروس(مستقیم) و کاهش توانایی سیستم ایمنی (غیرمستقیم)، نقش دما بیش از نقش غلظت ویروس است، در دماهای 28،22،18،13،DNA ویروس قابل ردیابی است(کلیه‌–‌طحال)، با تغییر ناگهانی دما بیماری بروز می‌کند (بروز ناگهانی)، با تغییر تدریجی نوعی مقاومت بوجود می‌آید (ایجاد ایمنی)، دریک مطالعه آزمایشی 82% ماهی‌ها در دمای 22 درجه سانتی‌گراد در مواجه با ویروس تلف شدند (افزایش ناگهانی)، دما در کوتاه یا طولانی کردن دوره آنکوباسیون ویروس موثر است. (18 درجه سانتی‌گراد= 14 روز)، دریک آزمایش و در دمای 28 درجه، یک روز پس از حمام دادن در محلول واجد ویروس، ویروس در کلیه و طحال ردیابی شده است.

بیماری رئوویروس آمور در ماهیان گرمابی

یک بیماری خونریزی‌دهنده کپور علفخوار در خانواده کپور ماهیان می‌باشد. بیماری‌زایی آن کم است ولی باعث ضرر‌های اقتصادی در ماهیان گرمابی می‌شود. درصد مرگ‌و میر آن 50 تا 70‌درصد است. در این بیماری، سپتی‌سمی همراه با خونریزی شدید وجود دارد. در ماهیان آلوده خونریزی در قاعده باله‌ها، چشم‌ها حفره دهانی، بافت عضلانی، کبد، کلیه‌ها، طحال، دستگاه گوارش و نیز اگزوفتالمی دیده می‌شود. تلفات در ماهیان انگشت‌قد بیشتر می‌باشد. سیاست مقابله با بیماری بصورت قرنطینه‌سازی و حذف ماهیان آلوده به ویروس پس از تأیید نهایی می‌باشد.

عامل بیماری رئوویروس:

خانواده Reoviridae و جنس Aquareovirus

- ویروس (رئو ویروس)

GCRV)Grass carp reovirus)

GCRV)Grass carp Hemorrhagic virus)

FRV)Fish reovirus)

خصوصیات بیماری رئوویروس:

 65-70 nm

 دارای کپسید دوتایی بسته

 RNA دو رشته‌ای و یازده قطعه‌ای

مقاوم به کلروفوم، اسید (PH3) یا قلیائیت (PH10)

مقاوم به حرارت تا 56 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 دقیقه

تاکنون دو سروتیپ در چین شناخته شده است G-V873 , GV14

یازده قطعه رشته‌ها الگوهای متفاوتی دارند (RNA ds)

دارای Antigenicity متفاوت نیز هستند.

محیط و انتقال بیماری رئوویروس:

فقط ماهی آب شیرین

افقی (Horizontal) از طریق آب یا انگل‌های خارجی

حاملین کپور معمولی، کپور سیاه، کپور نقره‌ای، کپور سرگنده و کپور علفخوار بالغ

انتقال عمودی در دست بررسی است.

چگونگی ورود ویروس به ماهی سالم نیز ناشناخته است، گمان می‌رود که از طریق آبشش‌ها باشد.

محدوده میزبان‌ها: (Host Range)

کپور علفخوار (Grass Carp (Cten opharyngodom idella

کپور سیاه (Black carp (mylopharyngodon piceus

آمورچه (Top Mouth Gud Geon (pseudorasbora parva

سرگنده (Big Head Carp (Aristichtys Nobilis

کپور نقره‌ای (Silver Carp (Hypoph thalmichthys Molitrix

کپور طلایی (Golden Carp (Carassius Auratus

کپور معمولی (Common Carp (Cyprinus Carpio

سن ابتلا به بیماری رئوویروس:

ماهیان یکساله انگشت‌قد – نوزاد (بصورت معمولی و رایج)

ماهیان بزرگتر (در صورت وجود شرایط مناسب کننده)

شرایط مناسب بروز بیماری، میزان مرگ‌و میر:

فوق‌العاده مسری تا 80% و بیشتر مرگ‌و میر، دمای مناسب بروز 28-25 درجه

انتشار جغرافیایی (Geographical Distribution)

چین 1972

اکنون در مرکز و جنوب شرق چین

ویتنام

هند (مشکوک)

علایم بیماری رئوویروس:

1- خارجی

- بیرون زدگی چشم (Exophthalmia)

- تیرگی شدید بدن

- خونریزی در قاعده باله‌ها، سرپوشی آبششی و حفره دهانی

- تلفات شدید در دمای 28-25 درجه سانتی‌گراد آب

2- داخلی

- خونریزی در سراسر عضلات

- التهاب روده (Red intestine)

- خونریزی در آبشش یا رنگ‌پریدگی آن

- خونریزی در کبد، طحال، کلیه و روده

- بزرگ شدن کبد

- تورم کلیه

3- تغییرات آسیب‌شناسی

- نکروز، استحاله و تباهی در سلولهای کبد

- پرخونی و خونریزی در عروق کبد و طحال

تشخیص تفریقی:

بیماری باکتریایی لکه قرمز در کپور علفخوار (Red spot Disease)

التهاب روده باکتریایی

عفونت مخلوط با باکتری یا عفونت ثانویه باکتری (تغییرات مشابه آسیب‌شناسی)

روش‌های تشخیص بیماری رئوویروس:

آزردگی و جراحات آسیب‌شناسی در حاملین تحت بالینی قابل ردیابی نیست.

با بکار بردن تیره سلولی CK در محیط کشت ویروس – برای جداسازی ویروس بافت کلیه، کبد و طحال ماهی ارجح است.

جداسازی روی تیره سلولی CK در دمای 25 درجه سانتی‌گراد و به مدت 7 روز و 2 پاساژ نیاز دارد.CPE معمولاً 5-3 روز پس از تلقیح ایجاد می‌شود.

RT-PCR ردیابی حاملین امکان‌پذیر است. ردیابی RNA ویروس بطور مستقیم از اعضاء هدف بوسیله PCR (ردیابی ویروس در حاملین و ماهی‌های بیمار در تابستان آسان است، البته زمانی که دمای آب بین 28-25 درجه سانتی‌گراد است، اما در زمستان بسیار سخت است.)

میکروسکوپ الکترونی و مشاهده ویروس در کلیه (Lattice forme)

روش‌های کنترل بیماری رئوویروس:

واکسیناسیون:

در چین از ارکان‌های ماهی آلوده واکسن غیرفعال (Auto Genous) تهیه شده است واکسن بدست آمده از کشت ویروسی نیز در دسترس است.

محدودیت در نقل و انتقال و جابجایی ماهی زنده

حذف عامل بیماری‌زا از استخر‌ها (بکارگیری کلرین قبل از خشک شدن استخر)

عدم رهاسازی آب استخرهای آلوده به محیط

بیماری‌های باکتریایی ماهیان گرمابی:

سپتی‌سمی خونریزی دهنده باکتریایی (آئروموناس هیدروفیلا)

این بیماری در گونه‌های متعددی از ماهیان آب شیرین و کپورماهیان بروز می‌کند و اغلب با استرس و ازدحام و تجمع زیاد در محیط پرورش همراه می‌باشد.علائم بالینی بصورت خونریزی در پوست، باله‌ها، محوطه دهانی و عضلات و نیز زخم‌های سطحی در ناحیه اپیدرم می‌باشد. علاوه بر این علائم آسیت، اگزوفتالمی، تورم طحال و کلیه‌ها در ماهیان مبتلا دیده می‌شود. این باکتری بصورت ساپروفیت در داخل محیط آبی ماهی زندگی می‌کند. بیماری از طریق آب آلوده یا حیوان مبتلا به سایرین منتقل می‌گردد. سیاست درمان و ضدعفونی مزارع درگیر طبق پروتکل بیماری‌های باکتریایی می‌باشد.

منبع: دفتر بهداشت و مبارزه با بیماریهای آبزیان