به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ سیکلید (در فارسی عموماً به اشتباه سیچلاید خوانده‌اند) (به انگلیسی: Cichlids) نام گروهی از ماهیان است. ماهی‌های خانواده سیکلید در راسته سوف‌ماهی‌سانان هستند. سیکلیدها همراه با زمردماهیان و شقایق‌ماهیان عضو زیرراسته زمردماهی‌واران هستند. خانواده سیکلیدها هم بزرگ و هم متنوع است، دست‌کم ۱۶۵۰ مورد از این ماهی به‌طور علمی ثبت شده است، به‌طوری که این خانواده یکی از بزرگترین خانواده‌های مهره‌داران است. گونه‌های جدیدی از این ماهی‌ها سالیانه کشف می‌شوند و گونه‌های زیادی از آنها نیز هنوز به‌طور علمی توضیح داده نشده‌اند. تعداد همه گونه‌های سیکلیدها هنوز نامشخص است، اما این عدد بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ تخمین زده شده است. این خانواده از ماهی‌ها معروفترین و محبوب‌ترین ماهی‌های آکواریومی هستند که در تانک‌های خانگی نگهداری می‌شوند.
با انواع ماهی سیکلید آشنا شویم:
انواع ماهی‌های سیکلید
سیکلیدها در اندازه‌های گوناگونی وجود دارند؛ از ماهی‌های دو و نیم سانتی‌متری گرفته، مانند ماهی مونث Neolamprologus multifasciatus، تا ماهی‌های یک متری، مانند سیکلا و سیکلید غول‌پیکر. آنها همچنین اشکال بدن مختلفی دارند، مانند شکل‌های از پهلو فشرده (مثل ماهی دیسکاس و فرشته‌ماهی) و اشکال کشیده. به طور کلی سیکلیدها اندازه متوسطی دارند و از لحاظ شکل تخم‌مرغی، و از پهلو فشرده هستند و از نظر رفتار، بوم‌شناسی و ریخت‌شناسی به خورشید ماهی آمریکای شمالی شباهت‌های زیادی دارند.
خیلی از سیکلیدها، از جمله تیلاپیا، ماهیان خوراکی مهمی هستند، خیلی از آنها نیز، مانند سیچلا، جهت تفریح صید می‌شوند و تعداد زیادی از آنها نیز در آکواریوم‌ها، مانند فرشته‌ماهی، اسکار و دیسکاس، به عنوان ماهی تزئینی نگهداری می‌شوند. سیکلیدها نسبت به مهره‌داران دیگر، گونه‌های در معرض خطر بیشتری دارند، به‌خصوص سیکلیددهای Haplochromine که در ایران به ماکرو معروف هستند. سیکلیدها قابلیت تطبیق با محیط منحصری دارند که به آنها این امکان را داده است تا به گونه‌هایی نزدیک به هم، اما از نظر مورفولوژی متفاوت، تکامل و تغییر بیابند که به این طریق در دریاچه‌های بزرگی مانند دریاچه تانگانیکا، دریاچه ویکتوریا، دریاچه مالاوی و دریاچه ادوارد زندگی می‌کنند. تنوع آنها در رودخانه‌های بزرگ قاره آفریقا، در تحقیقات تکامل گونه‌زایی کمک به سزایی کرده است. تعداد زیادی از سیکلیدها در خارج از منطقه زندگی اصلیشان به صورت علمی معرفی شده‌اند، مانند تیلاپیا در جنوب ایالات متحده آمریکا.
سیکلید زنبورعسل از انگل‌های گربه‌ماهی کمپنگو تغذیه می‌کند.
بعضی از خصوصیات عمومی سیکلیدها:
وجود دندان‌هایی در دهان که موجب توانایی در خرد کردن و بلعیدن غذا می‌شود.
وجود یک جفت سوراخ بینی.
وجود یک تک‌باله پشتی و تعدادی باله‌های سخت و درخشان در قسمت جلویی بدن.
وجود حداقل سه عدد بالهٔ سخت و درخشان در قسمت بالهٔ مقعدی.
محدوده و عادت‌های ماهی سیکلید
سیکلیدها بیشترین تعداد گونه‌ها را نسبت به گروه ماهی‌های دیگر دارند. آنها بیشتر در آفریقا و آمریکای جنوبی پراکنده هستند و تخمین زده شده است که در آفریقا به تنهایی ۱۶۰۰ گونه از این ماهی‌ها را در خود جا داده است. در رودخانهٔ ریوگرانده، واقع در آمریکای مرکزی و مکزیک نیز حدود ۱۲۰ گونه زندگی می‌کنند. ماداگاسکار نیز گونه‌های مشخص خود را، همچون Katria و Oxylapia را دارد. در آسیا، تعداد زیادی سیکلید وجود ندارد، به جز ۹ گونه در اسرائیل، سوریه و لبنان؛ شامل Astatotilapia flaviijosephi،Oreochromis aureus،O. niloticus،Sarotherodon galilaeus،Tilapia zillii و Tristramella spp، یک گونه در ایران به نام سیکلید ایرانی و سه گونه در هند و سری‌لانکا.
بیشتر سیکلیدها در آب‌های کم عمق زندگی می‌کنند، البته استثناهایی هم وجود دارد مانند ماهی‌های Alticorpus macrocleithrum وPallidochromis tokolosh که در عمق ۱۵۰ متری یا بیشتر در دریاچه مالاوی، و یا ماهی Lamprologus lethops که در عمق ۱۶۰ متری یا بیشتر رود کنگو زندگی می‌کنند.
سیکلیدهای کمی پیدا می‌شوند که در آب‌های لب‌شور یا آب دریا زندگی کنند. البته ماهی‌هایی هستند که برای دوره‌های کوتاهی به آب‌های لب‌شور مهاجرت می‌کنند، مانند سیکلید مایان که خانه‌اش در آب‌های شیرین است اما برای تخم‌ریزی به آب‌های لب‌شور مهاجرت می‌کنند. سیکلیدها عمدتاً آب‌هایی با درجه حرارت ۲۹ تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد را ترجیح می‌دهند.
سیکلید جگوار مونث که درون آکواریوم در حال محافظت از تخم‌هایش است.
رژیم غذایی ماهی سیکلید
سیکلیدها عمدتاً گیاه‌خوار هستند و از گیاهان و جلبک‌ها تغذیه می‌کنند. آنها از بی‌مهرگان و حشرات نیز تغذیه می‌کنند اما نقش مهمی در تغذیه آنها ندارند. برخی سیکلیدها نیز پوده‌خوار هستند و از هر نوع مواد آلی تغذیه می‌کنند. سیکلیدهای دیگر گوشت‌خوار هستند که یا اصلاً از گیاهان تغذیه نمی‌کنند و یا گیاهان بخش کوچکی از تغذیه آنان را تشکیل می‌دهد. سیکلیدهای گوشت‌خوار از ماهی‌های کوچکتر و یا لارو حشرات تغذیه می‌کنند. سیکلیدهای معدودی نیز از اسفنج‌های دریایی و حلزون‌ها و یا تخم‌های ماهی‌های دیگر تغذیه می‌کنند.
تولید مثل ماهیان سیکلید (Cichlids)
سیکلیدها برنامهٔ کاملاً سازمان‌یافته‌ای برای تخم‌ریزی خود دارند.
همه گونه‌های سیکلیدها به تخم‌ها و لاروهایشان اهمیت خاصی نشان می‌دهند و معمولاً از بچه‌هایشان تا چند هفتگی و یا حتی چند ماهگی مراقبت می‌کنند. برخی ماهی‌ها، همچون ماهی دیسکاس فرزندان خود را با استفاده از ترشحات غدد مخاطی پوستی تغذیه می‌کنند.
تولید مثل باز
تخم‌گذاری باز یا آزاد تخم‌گذاری است که بر روی تخته‌ها، گیاهان و یا تنه درختان انجام می‌شود. ماهی دیسکاس و فرشته‌ماهی از جمله این ماهیان هستند. ماهی مذکر و مونث هر دو در این پروسه نقش‌هایی را دارند. اصولاً مذکرها از تخم‌ها نگهداری و نگهبانی می‌کنند و مونث‌ها تخم‌های نابارور را جدا می‌کنند. هرچند که هر دو جنس می‌توانند به تنهایی این روند را انجام دهند.
نوع دیگر تخم‌گذاری وجود دارد که در آن والدین تخم‌ها را در جاهایی مانند غارها، شکاف‌ها و سوراخ‌ها پنهان می‌کنند. سیکلید زندانی از این نوع ماهیان است.
دهان‌پروری
این گونه ماهیانی هستند که در موقع لزوم در جریان نگهداری از تخم یا لاروها آنها را در دهان خود قرار می‌دهند. این گونه از سیکلیدها دارای ساختار اصلاح شده در حلق خود می‌باشند که به صورت کیسه کوچکی تعبیه شده و در زمان نیاز جهت انتقال و نگهداری بدون خطر و امن تخم یا بچه‌ها در درون دهان حالت منبسط پیدا خواهد کرد.
تیلاپیا
ماهی تیلاپیا از آمریکای شمالی مهم‌ترین ماهی خوراکی از خانواده سیکلیدها است. این ماهی در خیلی از بخش‌های قاره آسیا به طور عمده جهت تامین غذای انسان‌ها پرورش داده می‌شود. سالیانه حدود ۱،۵۰۰،۰۰۰ تن تیلاپیا با ارزش تخمینی یک‌میلیارد دلار پرورش داده می‌شود که این مقدار با ماهی‌های سالمون و قزل‌آلا برابری می‌کند.
تیلاپیای خال دار در استرالیا توسط قلاب گرفته شده است.
ماهی‌گیری انواع سیکلیدها
خیلی از سیکلیدها برای تفریح ماهی‌گیری می‌شوند. سیکلید Peacock bass از آمریکای جنوبی معروفترین سیکلید در میان ماهی‌گیران است. دیگر سیکلیدهایی که برای تفریح صید می‌شوند عبارتند از اسکار و سیکلید مایان.
ماهی‌های زینتی
ماهی دیسکاس، از معروفترین ماهیان زینتی
سیکلیدها از سال ۱۹۴۵ میلادی تبدیل به ماهی‌های معروف آکواریومی شدند. از دلایل اصلی نگهداری سیکلیدها این است که اندازه‌های کوچک و متوسطی دارند، تکثیر آنها آسان است و با غذاهای ماهی خشک می‌توان آنها را تغذیه نمود. از جمله سیکلیدهای زینتی می‌توان فرشته‌ماهی از رودخانهٔ آمازون، اسکار، سیکلید زندانی و دیسکاس را نام برد. سیکلیدها را می‌توان با ماهی‌های دیگر در یک آکواریوم نگهداری کرد، البته ماهی‌های کوچکتر از خود را خواهند خورد.
ماهی دیسکاس، از معروفترین ماهیان زینتی
دورگه‌ها و پیوند نژادها
سیکلید تگزاس قرمز که درواقع تگزاسی نیست، بلکه حاصل پیوند ماهی میداس و Herichthys است.
چه در طبیعت و چه در محیط آکواریوم، برخی سیکلیدها با دیگر سیکلیدها جفت می‌شوند و فرزندان دورگه‌ای را به وجود می‌آورند. برخی کپورماهیان اروپایی غیر هم‌نوع نیز با هم جفت می‌شوند. ماهیان دورگه در میان دوستداران ماهیان زینتی محبوبیت زیادی دارد. ماهی پرت‌خونی و ماهی شاخ‌گل از محبوب‌ترین و معروفترین ماهی دورگه هستند.