به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اساس و اصول صحیح پرورش انواع آبزیان در گرو شناخت کافی از فیزیولوژی آبزی و نیازهای غذایی آنهاست که متناسب با نیازها باید یک رژیم غذایی مناسب و متعادل تنظیم شود. از آنجایی که تغذیه، بخش عمده هزینه‌های پرورش ماهی و در بعضی گونه‌ها، حتی بیش از 50درصد هزینه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد همچنین بخاطر افزایش تولید در واحد سطح و سرعت بخشیدن به دوره پرورش، اهمیت و نقش تغذیه با خوراکی‌های دستی را بیشتر می‌کند.
در سیستم‌های پرورشی متراکم و نیمه‌متراکم و همچنین با رواج سیستم‌های هوا‌دهی، استفاده از خوراک دستی جهت تأمین نیازمندی‌های آبزی و سرعت رشد آنها امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. لذا، پرورش‌دهنده‌ای موفق خواهد بود که با اعمال مدیریت صحیح و با حداقل هزینه ممکن یک فرمول مناسب غذایی تهیه کند.
خوراک‌های دستی رابه شکلهای مختلف (مانند: مرطوب، نیمه‌مرطوب، منجمد یا به‌صورت پلت خشک‌شده) می‌توان تهیه و مورد استفاده قرار داد. از اینکه چه شکلی را می‌توان توصیه کرد بستگی به مدیریت پرورشی، امکان تهیه مواد اولیه، نوع آبزی، عوامل محیطی، اقلیمی و اجتماعی دارد وبه‌طور حتم هر روشی محاسن و معایبی را نیز در بر خواهد داشت. نکته مهم این است که ترکیب مواد غذایی انتخاب شده، باید متناسب با نیازمندی‌های آبزی (پروتئین، چربی، فیبر، کربوهیدرات، میزان انرژی) باشد. در نهایت خوراکی تهیه شود که با حداقل پرت ممکن در آب، وارد سیستم گوارشی آبزی شود تا محصولی با چربی، عطر، طعم و رنگ مناسب بدست آید و باتوجه به جمیع جهات استفاده از خوراک پلت شده در وضعیت کنونی می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
نمودار3- تولید و فرمولاسیون خوراک ماهی
جدول 4- تعیین حدود احتیاجات مواد مغذی برای ماهیان همهچیزخوار
|
درصد مواد مغذی |
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت‌قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
مواد اولیه (گرم) |
0/5-0 |
10-0/5 |
50-10 |
50به بالا |
1000به بالا |
|
درصد چربی |
8 |
7 |
7 |
6 |
5 |
|
درصد پروتئین |
42 |
39 |
37 |
35-25 |
37 |
|
درصدکربوهیدرات |
30 |
35 |
40 |
40 |
40 |
|
درصدفیبر |
1/5 |
2 |
3 |
4 |
4 |
|
حداکثردرصدکلسیم |
2/5 |
2/5 |
2 |
2 |
2 |
|
حداقل فسفرقابل استفاده |
1 |
8/0 |
0/8 |
0/7 |
0/8 |
|
درصدمنیزیم |
0/08 |
0/07 |
0/07 |
0/06 |
0/07 |
|
حداقل درصد اسیدهای آمینه |
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت‌قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
متیونین |
0/81 |
0/75 |
0/71 |
0/67 |
0/71 |
|
سیستئین |
0/29 |
0/27 |
0/26 |
0/24 |
1/07 |
|
فنیل آلانین |
1/22 |
1/13 |
1/07 |
1/02 |
1/07 |
|
آرژنین |
1/81 |
1/68 |
1/59 |
1/51 |
1/59 |
|
هیستیدین |
0/76 |
0/71 |
0/67 |
0/64 |
0/67 |
|
ایزولوسین |
1/18 |
1/09 |
1/04 |
0/98 |
1/04 |
|
لوسین |
2/15 |
1/99 |
1/89 |
1/79 |
1/89 |
|
لیزین |
2/48 |
2/31 |
2/19 |
2/07 |
2/19 |
|
تیروزین |
0/97 |
0/90 |
0/85 |
0/81 |
0/85 |
|
ترئونین |
1/35 |
1/26 |
1/119 |
1/13 |
1/19 |
|
تریپتوفان |
0/25 |
0/23 |
0/22 |
0/21 |
0/22 |
|
والین |
1/40 |
1/30 |
1/23 |
1/16 |
1/23 |
جدول 5- نیازمندی‌های ماهیان گوشتخوار به مواد مغذی
|
سطح مواد مغذی |
بچه ماهی |
بچه انگشت قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
مواد اولیه (گرم) |
0/5-0 |
10-0/5 |
50-10 |
50گرم به بالا |
1000گرم به بالا |
|
حداقل درصد چربی |
16 |
14 |
14 |
12 |
10 |
|
درصد پروتئین |
52 |
49 |
47 |
45 |
47 |
|
حداکثر کربوهیدرات |
15 |
20 |
25 |
25 |
25 |
|
حداکثر فیبر خام |
1 |
1/5 |
2 |
2 |
2 |
|
حداکثر درصد کلسیم |
2/5 |
2/5 |
2 |
2 |
2 |
|
حداقل فسفر قابل استفاده |
1 |
0/8 |
0/8 |
0/7 |
0/8 |
|
حداقل درصد منیزیم |
0/08 |
0/07 |
0/07 |
0/06 |
0/07 |
جدول 6-مواد معدنی کمیاب حداقل میلی‌گرم در کیلوگرم غذا
|
مواد معدنی |
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت‌قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
مای مولد |
|
آهن |
60 |
50 |
40 |
30 |
60 |
|
روی |
100 |
83 |
67 |
50 |
100 |
|
منگنز |
50 |
42 |
33 |
25 |
50 |
|
مس |
6 |
5 |
4 |
3 |
1 |
|
کبالت |
1 |
0/84 |
0/67 |
0/5 |
1 |
|
ید |
6 |
5 |
4 |
3 |
6 |
|
کروم |
0/5 |
0/42 |
0/33 |
0/25 |
0/5 |
|
سلنیوم |
0/2 |
0/17 |
0/13 |
0/10 |
0/2 |
جدول 7- مواد ویتامینی واحد بین‌المللی در کیلوگرم
|
نوع ویتامین‌ها |
|
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
A |
lu |
(6000)3000 |
(5000)2500 |
(4000)200 |
(3000)1500 |
(6000)3000 |
|
D3 |
Lu |
(3000)1500 |
(2500)1250 |
(200)1000 |
(1500)750 |
(3000)1500 |
|
E |
mg/kg |
(300)150 |
(250)125 |
(200)100 |
(150)75 |
(300)150 |
|
K |
mg/kg |
(12)10 |
(10)8 |
(8)6 |
(6)5 |
(12)10 |
|
B1 |
mg/kg |
(48)24 |
(40)20 |
(32)16 |
(24)12 |
(48)24 |
|
B2 |
mg/kg |
(60)30 |
(50)25 |
(40)20 |
(30)15 |
(60)30 |
|
B6 |
mg/kg |
(48)24 |
(40)20 |
(32)16 |
(24)12 |
(48)24 |
|
پانتوتنیک اسیدB3 |
mg/kg
|
(180)60 |
(150)50 |
(120)40 |
(90)30 |
(180)60 |
|
نیکوتنیکB5 |
mg/kg |
(240)120 |
(200)100 |
(160)80 |
(120)60 |
(240)120 |
|
بیوتینH2 |
mg/kg |
(0/6)0/3 |
(0/5)0/25 |
(0/4)0/2 |
(0/6)0/2 |
(0/6)0/3 |
|
اسیدفولیکB9 |
mg/kg |
(12)6 |
(10)5 |
(8)4 |
(6)3 |
(12)6 |
|
B12 |
mg/kg |
(0/06)0/0 |
(0/05)0/025 |
(0/04)0/02 |
(0/03)0/015 |
(0/06)0/03 |
|
C |
mg/kg |
(1200)400 |
(1000)333 |
(800)266 |
(600)200 |
(1200)400 |
|
کولین |
mg/kg |
(3000)1500 |
(2500)1250 |
(2000)1000 |
(1500)750 |
(3000)1500 |
|
اینوزیتول |
mg/kg |
(500)250 |
(400)200 |
(300)150 |
(200)100 |
(500)250 |
توجه : یادآوری می‌شود که،
الف- ارقام داخل پرانتز مجموع ویتامینهای مواد اولیه بکار رفته و پریمیکس اضافه شده به خوراک است.
ب- ارقام خارج از پرانتز حداقل میزان ویتامینی است که باید پس از انجام بلیچنک و فرایند خوراک در هر کیلو خوراک موجود باشد. مقادیر ویتامین ث باید در پایان فرایند به سطوح خوراک اسپری و پس از تعیین مقادیر مورد نیاز مواد مغذی برای هر نوع ماهی مورد پرورش، فرمول مناسب زیر نظر کارشناسان تغذیه با استفاده از مواد اولیه موجود در منطقه تنظیم شود.
|
مواد معدنی (mg/kg) |
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت‌قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
آهن |
60 |
50 |
40 |
30 |
60 |
|
روی |
100 |
83 |
67 |
50 |
100 |
|
منگنز |
50 |
42 |
33 |
25 |
50 |
|
مس |
6 |
5 |
4 |
3 |
6 |
|
کبالت |
1 |
0/84 |
0/67 |
0/5 |
1 |
|
ید |
6 |
5 |
4 |
3 |
6 |
|
کروم |
0/5 |
0/42 |
0/33 |
0/25 |
0/5 |
|
سلنیوم |
0/2 |
0/17 |
0/13 |
0/10 |
0/2 |
|
ویتامینهای مورد نیاز |
بچه ماهی |
بچه ماهی انگشت‌قد |
بچه ماهی نورس |
ماهی پرواری |
ماهی مولد |
|
A |
(6000)3000 |
(5000)2500 |
(4000)2000 |
(3000)1500 |
(6000)3000 |
|
D3 |
(3000)1500 |
(2500)1250 |
(2000)1000 |
(1500)750 |
(3000)1500 |
|
E |
(240)120 |
(200)100 |
(60)80 |
(120)60 |
(200)120 |
|
K |
(12)10 |
(10)8 |
(8)6 |
(6)5 |
(12)10 |
|
B1 |
(36)18 |
(30)15 |
(24)12 |
(18)9 |
(36)18 |
|
B2 |
(48)14 |
(40)20 |
(32)16 |
(24)12 |
(48)24 |
|
B6 |
(36)18 |
(30)15 |
(24)12 |
(18)9 |
(36)18 |
|
پانتوتنیک اسید |
(144)48 |
(129)40 |
(96)32 |
(72)24 |
(144)48 |
|
نیکوپانتونیک |
(216)108 |
(180)90 |
(144)72 |
(108)54 |
(216)108 |
|
بیوتین |
(0/4)0/2 |
(0/3)0/15 |
(0/2)0/1 |
(0/2)0/1 |
(0/4)0/2 |
|
اسیدفولیک |
(6)3 |
(5)2/5 |
(4)2 |
(3)1/5 |
(6)3 |
|
B12 |
(0/03)0/015 |
(0/025)0/0125 |
(0/02)0/01 |
(0/015)0/0075 |
(0/03)0/015 |
|
C |
(900)300 |
(750)250 |
(600)200 |
(450)150 |
(900)300 |
|
کولین |
(2400)1200 |
(2000)1000 |
(1600)800 |
(1200)600 |
(2400)1200 |
|
اینوزیتول |
(300)150 |
(250)125 |
(200)100 |
(150)75 |
(300)150 |
توجه: توضیح این که ارقام پرانتز با مجموع ویتامینهای موجود در خوراک، پریمیکس است و ارقام خارج از پرانتز، حداقل ویتامینی است که باید در پایان فرایند در داخل خوراک باقی بماند و ویتامین ث باید در پایان به سطوح خوراک اسپری شود.
با توجه به اینکه استفاده از مواد مختلف، به دلایل وجود عوامل بازدارنده مصرف خاص دارد در زیر جدولی ارائه می‌شود که دامنه مصرف از مواد اولیه مختلف، جهت فرمولاسیون خوراک برای ماهیان همهچیزخوار، علف‌خوار و گوشتخوار مشخص شده است و با استفاده از آن، ترکیب فرمول غذایی کامل می‌شود.
|
نوع مواد اولیه |
ماهیان گوشتخوار |
ماهیان علف‌خوار و همهچیزخوار |
|
آرد یونجه |
5-1 |
5-3 |
|
پودر خون با روش اسپری درایر |
10-2 |
6-1 |
|
آرد ذرت |
15-2 |
33-10 |
|
گلوتن ذرت |
20-4 |
10-4 |
|
کنجاله تخم پنبه به روش استخراج |
34-10 |
35-10 |
|
دی کلسیم فسفات |
2-1 |
3-5/0 |
|
پودر پرهیدرولیز شده |
7-3 |
6-2 |
|
آرد ماهی |
65-5 |
60-5 |
|
آرد گوشت و استخوان |
30-5 |
25-5 |
|
آرد ضایعات طیور |
7-4 |
15-4 |
|
سبوس برنج |
15-5 |
65-3 |
|
آرد میگو |
30-5 |
10-5 |
|
آرد سویا |
30-6 |
50-4 |
|
آرد گندم |
33-4 |
15-4 |
|
سبوس گندم |
25-2 |
40-10 |
|
مخمرهای هیدرولیز شده |
19-2 |
30-5 |
جدول 8- دامنه استفاده از مواد اولیه
باتوجه به جدول نیازمندی‌های ماهی و دامنه استفاده از مواد اولیه، مدیریت پرورشی می‌تواند با درنظر گرفتن نوع ماهی، درصد مواد مغذی، دفعات غذادهی، میزان غذادهی و کنترل عوامل موثر در غذادهی اعم از درجه حرارت،pH،O2 و... فرمول مناسبی را تهیه، سپس به‌وسیله یکی از روشهای تهیه خوراک آنرا عمل‌آوری و آماده مصرف کند. روشهای تهیه غذت به‌طور اجمال به شرح زیراست.
1-روش منجمد: در این روش به‌طور عمده از ضایعات کشتارگاهی به‌صورت تازه و مرطوب استفاده، پس از پخت با دیگر مواد اولیه، آسیاب و مخلوط می‌شود و در نهایت مواد افزودنی به آن اضافه شده به شکلی که قادر به عبور از چرخ گوشت گردد. درضمن، ماتریس چرخ گوشت باید متناسب با آرواره و اندازه ماهی تنظیم شود. خوراک پس از عبور از چرخ گوشت در مجاورت آفتاب یا به‌وسیله فن و یا سایر خشک‌کنها رطوبت آن گرفته به‌طوری که در هنگام مصرف پلت آن متلاشی نشود.
2-روش منجمد: در این روش معمولاً با استفاده از ضایعات و مواد اولیه کمیاب در منطقه، ازجمله طحال، خون، کلیکا و غیره که از مسافتهای دور باید تدارک دیده شود استفاده می‌گردد. جذب روش عمل بدین گونه است که با اختلاط این مواد بر اساس فرمول پس از چرخ کردن پلت تهیه شده را به جای خشک کردن در داخل فریزر به‌صورت منجمد نگهداری می‌کنند و در مواقع لزوم مورد استفاده قرار می‌دهند در این روش باید سعی شود که مدت نگهداری غذا به‌صورت منجمد طولانی نشود چون در اثر ماندن ارزش غذایی آن کاسته می‌شود.
3-روش خشک به‌صورت پلت: در تولید به‌صورت غذا به‌صورت انبوه بهترین روش محسوب می‌شود. در این روش مواد اولیه به‌صورت آرد شده تهیه و پس از عبور از دستگاه مخلوط کن، به آن مواد افزودنی و بایندر اتصال‌دهنده اضافه می‌شود و درنهایت پس از عبور از دستگاه پلت در معرض بخار مستقیم 80تا100 درجه سانتی‌گراد قرارگرفته و به قطرهای از قبل تنظیم شده در آمده و پس از عبور از کولر، رطوبت آن حداکثر به 10درصد می‌رسد که بعد از کیسه‌گیری به مورد مصرف قرار می‌گیرد. معمولاً امروزه این روش درکارخانجات خوراک دام و آبزیان مرسوم است که به سیستم پلتیزر (Pelletizer) معروف است.
روشهای پیشرفته نیز در خصوص تهیه خوراک آغازین ماهیان آزاد و قزل‌آلا در اروپا مرسوم است در این روشها، با استفاده از دمای بالا در زمان کوتاه خوراک پخته می‌شود. میکروب و آنزیمهای فعال در این روش غیرفعال گردیده به سیستم اکسترودر (Extruder) و اکسپندر (Expander) مرسوم است. در حال حاضر این سیستم در ایران موجود نیست.
منابع
1-لازلر هروات و گیزللاتاماس و استیون تولگ، مترجم: فرید پاک. فرهاد، 1364، روشهای ویژه پرورش ماهیان گرمابی در استخر، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.
2-دکتر وایتاراویچ و دکتر کریشنامورتی، 1365، ترجمه دروس ارائه شده توسط کارشناسان سازمان کشاورزی و خواربار جهانی، دوره آموزشی شیلات- فائو، شرکت سهامی شیلات ایران.
3-گرد اوری مهندس فرید پاک. فرهاد، 1365، تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی دستورالعمل اجرایی، وزارت کشاورزی.
4-دکتر کهنه شهری و آذری تاکامی. قباد، تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران.
5-عمادی.حسین،1361، راهنمای کشت توأم انواع ماهی کپور چینی، موسسه فنی پرورش ماهی.
6-مترجم مهندس فرید پاک.فرهاد، تکثیر و پرورش کپورماهیان چینی، کتابچه آموزشی فائو.
7-عمادی. حسین، جزوه درسی تکثیر و پرورش غذاهای زنده، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.
9-Dr.Tacon 1987 F.A.O