به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ باتوجه به اهمیت غذاهای زنده داخل استخر برای پرورش بچه ماهیان بازاری، به شرح مختصری در مورد انواع موجودات زنده غذایی داخل استخر و نحوه کشت آنها می‌پردازیم:
1-3- روتیفرها
روتیفرها یا گرد آنتنها، دسته‌ای از جانوران تک یاخته‌ای هستند که به‌صورت کلنی زندگی می‌کنند. 99درصد از مجمع روتیفرها زی‌شناور بوده و اغلب در سطح آب بسر می‌برند و چون به سرعت تکثیر می‌یابند و تعداد آنها زیاد است مانع تولید مواد آلی در آب می‌شوند. زیرا باکتریها، جلبکها و بقایای جانوران و گیاهان را مورد مصرف قرار می‌دهند و موجب تمیزی آب می‌شوند که این عمل را پدیده خود‌پالایی می‌نامند در این هنگام روتیفرها، به‌وسیله جانوران دیگر خورده می‌شوند. از آنجایی که روتیفرها فاقد حرکت سریع و جهشی هستند و با تأنی به دور خود می‌چرخند، در میدان دید بچه ماهی باقی مانده و به آسانی توسط بچه ماهیان نورس شکار می‌شوند. روتیفرها یکی از مناسبترین غذاهای زنده ویژه بچه ماهیان نورس را تشکیل می‌دهند. اگر خروج نوزاد ماهی از تخم همزمان با تکثیر و توسعه روتیفرها باشد بچه ماهی‌ها از رشد خوبی برخوردار خواهند بود.
شکل 4- معرفی بعضی از گونه‌های شاخص روتیفر، که به‌عنوان غذای طبیعی بچه ماهیان نورس قرار می‌گیرد.
الف)Brachionus Calyciflorus ،ب)Synchaeta Sp. ،ج)Notholca Sp. ،د)Polyarthra Platyptera ،هـ)Hexarthra mira ،و)Brachionus Falcatus ،ز)Brachionus Calyciflorus (فقط پوسته)، ح)Asplanchna Sp. ط)Concchilus Sp. (اجتماع)، ی)Filina Sp. ،ک)Brachionus angularis (پوسته)، ل)Keratella Cochlearis ،م)Keratella quadrata
روتیفرها از باکتریها و جلبکها تغذیه می‌کنند. روتیفرها و جلبکهایی نیز وجود دارند که گوشت‌خوار بوده و از تک‌یاختگان و روتیفرهای کوچکتر به‌عنوان منبع غذایی بهره می‌گیرند ولی اکثر روتیفرها پلی‌فاگوس هستند یعنی از هر غذایی تغذیه می‌کنند.
روتیفرها در شرایط مساعد محیطی به طریق بکرزایی تولیدمثل می‌کنند. با وجود اینکه عمر ماده‌ها کوتاه است ولی هر روتیفر ماده 10 تخم می‌گذارد زمان تولیدمثل در ماده‌ها زود فرا می‌رسد به‌طوری که دو روز پس از خروج از تخم شروع به تخم‌گذاری کرده و تخمها در مدت زمان کوتاهی تکامل می‌یابند. از لحظه‌ای که تخم گذاشته می‌شود تا زمانی که روتیفرها از آن خارج می‌شوند دو روز طول می‌کشد. در شرایط نامساعد ابتدا از طریق بکرزایی جنس نر تولید و پس از جفت‌گیری نر و ماده و انجام تولیدمثل جنسی، تخم اپی‌فیوم تولید می‌شود که بزرگتر از تخمهای حاصل از بکرزایی هستند. این تخم تا فراهم شدن شرایط مناسب در داخل آب یا خشکی سالم باقی می‌مانند.
1-1-3- کشت روتیفرها
از آنجایی که روتیفرها در اکثر محیطهای آبی یافت می‌شوند، نیازی به کشت آنها از یک استخر به استخر دیگر نیست. به‌منظور افزایش تراکم آنها در استخر، کافیست موجودات جانوری که رقیب غذایی آنها هستند با استفاده از سمپاشی با دوز یک ppm استرهای اسید فسفریک نابود شوند و سپس با کوددهی شیمیایی و حیوانی، غذای مورد نیاز روتیفرها تأمین شده و تراکم آنها در استخر افزایش یابد. در نمونه‌برداری از آب استخر با استفاده از تور زی‌شناوری با چشمه کمتر از 50 میکرون، تراکم روتیفرها حتی با چشم غیر‌مسلح به‌خوبی قابل تشخیص است و چون به‌صورت کلنی هستند پس از خارج کردن آنها از تور زی‌شناوری قیفی شکل و ریختن در داخل لیوان یا بشر با حرکات موجی که دارند براحتی قابل تشخیص هستند و فقط برای تشخیص نوع گونه‌های آنها لازم است از میکروسکوپ استفاده شود. روتیفرها با تراکم بال در داخل بشر یا لیوان به‌صورت شربت امولسیون با حرکات موجی دیده می‌شوند.
برای کشت مصنوعی روتیفرها، می‌توان از کاه و پوست پوسیده موز، سیب‌زمینی، اسفناج، کاهو وغیره استفاده کرد. این موجودات حتی در محیطهای طبیعی نیز در کنار مواد غذایی در حال پوسیدن دیده می‌شوند و چون همه‌چیز‌خوار هستند کشت آنها نیز در عمل آسان است. برای کشت مصنوعی روتیفرها از آب گرم نجوشیده که پس از آن سرد شده است می‌توان استفاده کرد. کاه و سایر گیاهان را در داخل آب قرار داده و در مجاورت نور آفتاب قرار می‌دهیم. همچنین برای تکثیر سریع روتیفرها و تغذیه آنها لازم است که به آب کود شیمیایی و یا حیوانی داده شود. در محیط کشت آزمایشگاهی برای تغذیه آنها می‌توان، از اوگلنا (Euglena) و پارامسی استفاده نمود و در صورتی‌که در ته شیشه کشت آزمایشگاهی مقداری مواد رسوبی مانند خاک باغچه وجود داشته باشد می‌توان، روتیفرها را تا مدت زمان طولانی نگهداری کرد.
2-3- دافنیها
دافنیها از رده سخت‌پوستان و زیر راسته آنتن منشعب‌ها یا کلادوسرها هستند. این موجودات به ترتیب اهمیت از باکتریها، جلبکهای تک‌سلولی، بقایای مواد آلی و همچنین از مخمر تغذیه می‌کنند. در محیطهای طبیعی هنگامی که تعداد باکتریها در یک سانتی‌متر مکعب از یک‌میلیون کمتر نباشد، بسیار خوب زندگی می‌کنند. تغذیه به شکل تصفیه کردن زی‌شناوران گیاهی، باکتریها و ذرات مواد غذایی موجود در محیط صورت می‌گیرد. این پدیده در نتیجه ساز‌و کار(Mechanism) حرکات و ضربان منظم پاهای سینه‌ای تحقق می‌پذیرد. اگر تراکم زی‌شناوران گیاهی تک‌سلولی بین یک تا دو‌میلیون در هر میلی‌لیتر آب باشد، بهترین شرایط برای تغذیه دافنیها فراهم آمده است.
متداولترین نوع دافنیها عبارتند از، دافنی ماگنا، دافنی پولکس، لانکس پینا و موئینا هستند که اندازه آنها به ترتیب دافنی ماگنا بزرگتر از همه و موئینا کوچکتر از همه می‌باشد. لانگس پینا ناپایدارترین نوع دافنی است و درجه حرارت 28-29 درجه سانتی‌گراد مرگش حتمی است. جنس موئینا نوسان درجه حرارت را از 5 تا30 درجه سانتی‌گراد تحمل می‌کند. دافنی ماگنا قدرت تحمل درجه حرارت 29 تا32/5 درجه سانتی‌گراد را داراست و حتی در درجه حرارت3- درجه سانتی‌گراد از خود پایداری نشان می‌دهد.
مساعدترین درجه حرارت برای دافنیها،18تا20 درجه سانتی‌گراد است. درضمن، نزول اکسیژن محلول کمتر از 3 میلی‌گرم در لیتر سبب پایین آمدن کیفیت تخمها شده و بازده تولیدمثل را کم می‌کند.
نور برای دافنیها به‌منظور جریان فعل و انفعالات تبادل و مبادله مواد، ضروری است. در شرایط نور طبیعی دافنیها به‌طور فعال به سطح آب آمده و با سرعت زیادی در جهت نور شنا می‌کنند. دافنیها تمایل بیشتری به طیف نور سبز نشان می‌دهند و طیف نور قرمز را نمی‌پسندند.
آنها به دو طریق تولیدمثل می‌کنند، در شرایط مطلوب جنس ماده به‌صورت مستقل نسبت به تولید تخم در جنین اقدام کرده و به طریق بکرزایی بدون شرکت دادن جنس نر به زاد‌و ولد خود ادامه می‌دهد. در شرایط مساعد جنس نر بکلی وجود ندارد. طریق دوم تولیدمثل جنسی یا مقاربتی است. بهم پیوستگی (مقاربت) با جنس ماده معمولاً توسط دو جنس نر انجام می‌شود در مواقع کمبود مواد غذایی، نزول اکسیژن محلول، تراکم زیاد از حد، ابتدا سبب تولید جنس نر شده و سپس مقاربت صورت گرفته و تخم اپی‌فیوم یا تخم سکون تولید می‌شود. این تخم پس از بوجود آمدن شرایط مساعد دوباره تبدیل به دافنی می‌شوند. این تخمها، بسیار مقاوم بوده و می‌توانند سالها سالم باقی بمانند تا شرایط مساعد دوباره برای آنها فراهم شود. تخم دافنی ماگنا در استخر فرو می‌رود و تخم دافنی پولکس در سطح آب شناور می‌ماند. در شرایط مساعد، از تخم اپی‌فیوم 100درصد جنس ماده حاصل می‌شود. تخم دافنی پولکس را می‌توان، در کناره‌های استخر و سطح آب جمع‌آوری، خشک و در فصل بعدی جهت کشت آن اقدام کرد. تخم دافنی ماگنا را باید در کناره‌های استخر و از کف آن جمع‌آوری کنیم. تخمها معمولاً به رنگ قهوه‌ای تند، دارای غشایی دو جداره سخت، کیتینی و غیرشفاف هستند.
در صورت استقرار تخم اپی‌فیوم در آب و شرایط مساعد، پوسته تخم مبادرت به مکش آب کرده و در اثر جذب آب و باد کردن پوسته، اپی‌فیوم ترکیده و نوزاد دافنی از تخم بیرون می‌آید. در درجه حرارت مطلوب نوزاد درمدت دو روز از تخم خارج می‌شود.
مدت زمان زندگی دافنی، بستگی به درجه حرارت دارد. در شرایط مساعد و خوب مدت زندگی آنها حداکثر 150روز و در شرایط نامساعد 53 روز است.
1-2-3- کشت دافنی
از آنجایی که دافنیها در اکثر استخرها، برکه‌ها و به‌طور کلی در تمامی منابع آبی یافت می‌شوند می‌توان، به راحتی آنها را از داخل یک استخر با تراکم خوب به استخر دیگر منتقل کرد. با استفاده از یک ساچوک با دست بلند که از پارچه تنظیفی یا متخلخل ساخته شده است دافنی‌های مولد را از داخل منابع آبی صید کرده و به داخل استخر پرورش ماهی که قبلا کوددهی و غنی شده است، کشت می‌کنیم. در صورتی‌که شرایط استخر برای دافنی مطلوب باشد، دافنیها به سرعت از طریق بکرزایی ازدیاد حاصل می‌کنند.
طریق دیگر این است که تخم اپی‌فیوم دافنی را در فصل پاییز و زمستان از استخر و یا منابع آبی جمع‌آوری کرد، خشک و در جای مناسب نگهداری کنیم تا در فصل پرورش بعدی مورد استفاده قرار گیرد. همان‌طور که قبلاً گفته شد تخم دافنی پولکس را می‌توان، از سطح آب و تخم دافنی ماگنا را از کف استخر جمع‌آوری کرد.
در شروع فصل جدید پرورش، پس از کود دان استخر می‌توان، تخمهای خشک‌شده دافنی را در داخل استخر ریخته تا تخمها آب جذب کرده و متورم شوند. نوزاد دافنی از این تخمها خارج شد و در شرایط مساعد از طریق بکرزایی ازدیاد حاصل می‌کنند و مورد مصرف بچه ماهیان و ماهیان قرار می‌گیرند.
طریق سوم تأمین دافنی برای تغذیه بچه ماهیان و ماهیان پرورشی استفاده ازحوضهای کوچک بتونی و یا استخرهای کوچک خاکی برای پرورش دافنی است. ابعاد این استخرها باید کوچک باشد البته در استخرهای بزرگتر نیز می‌توان، عمل پرورش دافنی را انجام داد. معمولاً استخرهای با وسعت 100 تا 200 مترمربع برای این کار مناسب‌ترهستند.
عمق آبگیری این استخرها بستگی به درجه حرارت آب دارد. در تابستان و بهار در درجه حرارت 22 درجه عمق آب باید50 -55 سانتی‌متر و در پاییز که هوا خنک‌تر است عمق آب به اندازه 30-35 سانتی‌متر کافیست در صورتی‌که درجه حرارت آب تا 40 درجه افزایش یابد، عمق آب را باید به 100 سانتی‌متر برسانیم.
آب حوضهای دافنی باید عاری از موجودات درشت زی‌شناوری باشد برای این کار، جهت جلوگیری از ورود لارو حشرات و غیره در هنگام آبگیری باد در جلوی آب ورودی توری تنظیفی قرار دهیم باید استخرها فقط یک‌بار آبگیری شده و آب درون آن، راکد باشد.
پس از آبگیری حوض یا استخر کوچک پرورش دافنی برای تأمین غذای آنها باید آب با کود شیمیایی و حیوانی غنی شود بهترین کود برای این حوضها مخمر هیدرولیز است. مخمر ساییده شده، در داخل آب حل و پس از 2 تا 3 ساعت که مخلوط یکنواختی در آمده به داخل حوض ریخته شود. برای هر مترمکعب آب در بار اول 4 تا 16 گرم مخمر لازم است. همزمان با افزایش کود اقدام به کشت دافنیه مادر می‌شود و یا تخم اپی‌فیوم جمع‌آوری شده در فصل قبل در داخل حوض یا استخر پرورش دافنی ریخته می‌شود. پس از در آمدن نوزادها و افزایش تراکم دافنی، می‌توان آنها را با ساچوک تنظیفی برداشت کرده و در استخرهای پرورش ماهی کشت کنیم چنانچه پس از مدتی آب حوضهای پرورش دافنی در اثر مصرف زی‌شناوران گیاهی، توسط دافنی روشن شود باید نصف بار اول مخمر به استخر اضافه شود.
کودهای معدنی مورد استفاده در استخرهای پرورش دافنی کودهای ازته هستند برای این کار می‌توان، از کودهای ازته، نیترات و سولفات آمونیوم استفاده کرد. روش کار بدین طریق است که در هر مترمکعب آب 37/5 گرم نیترات آمونیوم یا 65 گرم سولفات آمونیوم لازم و بهتر است از کود نیترات که ازت بیشتری دارد استفاده شود. کودهای حیوانی نیز باید 13 میلی‌گرم ازت در هر لیتر آب را تأمین کنند.
الف تا ز، کلادوسرها
ح تا ی، پاروپایان
شکل 5- معرفی بعضی از گونه‌های شاخص سخت پوستان زی‌شناور
الف)Sida Sp. ب)Diaphanoaoma Sp. ج ، د)Daphnia Sp. هـ)Moina Sp. و)Boamina Sp. ز)Chidorus Sp. ح)Cyclops (لارو) ط)Cyclops Sp (با تخم) ی)Cyclops Sp (بدون تخم)
3-3 – بنتوزها یا جانوران غذایی کفزی
بنتوزها، نقش مهمی در تغذیه ماهی کپور دارند و غذای اصلی این ماهی را تشکیل می‌دهند. لذا وجود آنها در استخر برای رشد و کیفیت گوشت ماهی کپور بسیار ضروری است. شیرونوموس، یکی از جانوران کفزی است که مورد تغذیه بچه ماهیان انگشت‌قد و ماهی بازاری کپور قرار می‌گیرد. شیرونوموس از رده حشرات و از راسته دوبالان است که مراحل تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ بالدار را به‌طور پی‌در پی طی می‌کند. در قسمت زیر سر، دهان و طرفین سر دو جفت چشم دارد. در لجن نرم تا عمق 10 سانتی‌متر ساکن است و ماهی کپور با بهم زدن لجن کف استخر آن را از داخل لجن می‌بلعد و مورد تغذیه قرار می‌دهد.
شیرونومیدها قادرند درج حرارت تا 35 درجه سانتی‌گراد را تحمل و در درجه حرارت 17-18 درجه سانتی‌گراد به‌صورت توده‌ای زاد‌و ولد می‌کنند. نسبت به درجه حرارت پایین حساسیت نشان می‌دهند ولی به تدریج به سرما عادت کرده و در درجه حرارت نزدیک به صفر در وضعیت خواب زمستانی یا سکون قرار می‌گیرند. نسبت به کمبود اکسیژن مقاوم هستند و در مکانهایی که سایر موجودات قادر به زندگی نیستند، سکونت می‌گزینند و به علاوه نوسانات شدید PH آب را تحمل می‌کنند.
کرمینه‌های شیرونوموس، در مراحل اول از مواد ذخیره‌ای تغذیه کرده و متعاقباً زندگی کفی را برمی‌گزینند از دیتریتها (بخصوص جانوری) و سایرجانوران تک‌یاخته‌ای تغذیه می‌کنند. بهترین و باارزشترین غذای کرمینه شیرونوموس، لجن است که مملو از مواد آلی مانند باکتریها، قارچها و مخمرهاست.
یکی دیگر از جانوران کفزی که مورد تغذیه بچه ماهیان و ماهیان کپور قرار می‌گیرند، کرم لوله‌ای توبی‌فکس (Tubifex) است این کرم در تغذیه ماهی کپورنقش مهمی دارد و به سهولت در داخل لوله گوارش هضم می‌شود.
بدن این کرم، بند بند، نازک و نرم است. طول آنها 3 الی 18 سانتی‌متر، فاقد چشم هستند و در ته آب زندگی می‌کنند البته تعدادی از آنها در خاک بسر می‌برند. اغلب بصورت توده وسیعی در بستر آب به دورهم جمع و به رنگ قرمز دید می‌شوند. قادرند با حداقل اکسیژن محلول در آب سازش حاصل کنند. به رنگ قرمز یا صورتی هستند زیرا، در خون آنها هموگلوبین وجود دارد. وجود هموگلوبین باعث می‌شود که از اکسیژن محلول در آب استفاده کنند در نتیجه در بستر آب و لجنزار بسر می‌برند. جلوی بدن در لجن فرو رفته اما بخش عقبی بدن از خاک بیرون بوده و با حرکات نوسانی، عمل تنفسی انجام می‌دهند. در پوست بخش عقب بدن کرم، رگهای خونی منشعب بسیاری وجود دارد که تبادلات گازی به‌منظور تنفس در آنها صورت می‌گیرد. هر چقدر اکسیژن در محیط کمتر باشد به همان نسبت دم آنها بیشتر از لجن بیرون می‌آید و با انرژی بیشتری دم خود را به‌منظور جذب اکسیژن تکان می‌دهد و بر عکس با افزایش اکسیژن بیشتر در لجن فرو می‌روند.
این کرمها از خاک تغذیه می‌کنند، جلوی بدن را ا عمق 50 تا 100 میلی‌متری در رسوبات کف آب فرو می‌کنند و در تمام اوقات لجن می‌بلعند و آن را از لوله گوارش خود عبور می‌دهند. هنگام عبور لجن از لوله گوارشی مواد آلی جذب و بقیه دفع می‌شوند. تولیدمثل آنها به‌طور انحصاری از طریق جنسی است.