مدیریت پرورش در مزارع جوجه های گوشتی

به گزارش «سرویس دام،طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پژوهشی در قالب پرسشنامه انجام شده، که نشان می‌دهد که عمده‌ترین مشکلات صنعت مرغ گوشتی، نوسانات قیمت دان و جوجه یک‌روزه بوده و طول دوره پرورش در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی 3/0 ± 51/83 و بدون کارشناس فنی 4/92 ± 54/13 روز می‌باشد که اثر کارشناس فنی بر روی طول دوره پرورش معنی‌دار بوده (0/05>p) و تلفات در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی 1/60 ± 3/45 و بدون کارشناس فنی 2/71 ± 6/36‌درصد در کل دوره بوده، ضریب تبدیل غذایی در مرغداری‌های دارا و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 0/08 ± 2/12 و 0/09 ± 2/23 و میانگین وزن مرغ در پایان دوره در واحدهای مرغداری، دارا و بدون کارشناس فنی به ترتیب 0/18 ± 2/47 و 0/22 ± 2/37 کیلوگرم بود.

سود حاصل نیز به‌ازای هرکیلوگرم دارای کارشناس 3520 ریال و در واحدهای بدون کارشناس فنی بسیار ناچیز و 1586 ریال بود. بنابراین وجود کارشناسان فنی (دامپروری و دامپزشکی) و مدیران با‌تجربه در مرغداری‌ها باعث کاهش تلفات، کاهش طول دوره پرورش، افزایش تولید و سوددهی در کل دوره پرورش می‌گردد.
 

مقدمه

نقش مدیریت در سوددهی واحدهای مرغداری بسیار مهم و موثر است و نحوه مدیریت بسیاری از مرغداران در امر پرورش جوجه‌های گوشتی، موجب از‌بین رفتن سرمایه و شیوع انواع بیماری‌ها و ناتوانی در مهار و ریشه‌کنی و ضعف مدیریت از عوامل موثر در ناتوانی تولید‌کنندگان در کاهش هزینه‌های تولید و افزایش کیفیت تولیدات است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نیروی کار، نوسانات قیمت نهاده‌ها، اندازه مزارع پرورشی و قیمت مصرف‌کننده ازعوامل موثر بر سوددهی مزارع جوجه‌های گوشتی می‌باشد. بطوری‌که در سال 1374 تنها 86/5‌درصد از ظرفیت تولید بالقوه فعال بوده و تنها 63‌درصد از ظرفیت مرغداری‌های فعال نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

به‌عبارت دیگر تنها 54‌درصد از کل ظرفیت سرمایه‌های موجود بهره‌برداری شده است. در مرغداری‌های گوشتی مورد مطالعه از نیروی کار و جوجه یک‌روزه کمتر از حد بهینه استفاده می‌شود. اما از نهاده دان در کلیه واحدها مورد مطالعه بیش از حد بهینه استفاده می‌شود. همچنین بهره‌وری واحدهای بزرگ از واحدهای کوچک بیشتر است. عدم وجود مدیریت مطلوب در واحدهای مرغ گوشتی و یا نبود مدیر فنی از یک‌سو موجب عدم استفاده از نیروی کار و از بین رفتن تعداد زیادی ازجوجه‌های یک‌روزه، به‌دلیل عدم کنترل غذا و وضعیت موجود عواملی همچون دما، رطوبت، هوا و... می‌شود و بدلیل عدم تنظیم جیره غذایی طبق جداول جیره‌نویسی و استفاده بیش از حد از مواد خوراکی روزانه موجب از‌بین رفتن و ضایع شدن این مواد و تحمیل هزینه مالی زیادی می‌گردد.

در سال 1376 بیش از 50‌درصد ظرفیت جوجه‌ریزی استان آذربایجان‌غربی در این بخش بلااستفاده و بکار گرفته نشده و در سال 1385، با آن که سهم استان آذربایجان‌غربی در ظرفیت جوجه‌ریزی کشور 5/3‌درصد بوده است، سهم استان در تولید مرغ گوشتی کشور برابر 1/2‌درصد بوده است و بعبارت دیگر نسبت سهم استان در تولید مرغ گوشتی کشور به سهم استان در ظرفیت جوجه‌ریزی گوشتی کشور، حدود 25‌درصد بود. به‌این معنی است که جوجه‌ریزی مرغداری‌های گوشتی استان در مقایسه با کشور نیز از بازده بسیار پائینی برخوردار بوده است.

براساس نتایج بررسی‌ها بخش عمده‌ای از مشکلات و مسائل مذکور ناشی از ضعف مدیریت فنی و پایین بودن دانش و تخصص مدیران این واحدهای تولیدی تلقی می‌شود. مطابق این بررسی، در واحدهایی که از کارشناسان دامپروری در مدیریت فنی واحد استفاده نمی‌شود، متوسط ضریب تبدیل غذایی 2/6 کیلوگرم و متوسط وزن زنده کشتار 2 کیلوگرم در سن 58 تا 65 روز می‌باشد. واحدهای مرغداری گوشتی دارای کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش، شیوع بیماری‌ها در واحدها، بیسوادی و عدم آگاهی مرغداران به مسایل مدیریتی و بهداشتی، نوسانات قیمت دان و جوجه یک‌روزه، نبود کشتارگاه صنعتی، عدم رعایت فواصل واحدها بر اساس نظام دامپروری کشور، کهنه و فرسوده بودن ساختمان‌ها و تأسیسات، نبود کارگر ماهر و عدم استفاده از تجهیزات جدید مرغداری از قبیل آسیاب، میکسر، دانخوری و آبخوری اتوماتیک و جیره‌های استاندارد از جمله مشکلات و معضلات این حرفه برای نمونه در شهرستان نقده بوده است.

واحدهای مرغداری با ظرفیت بالا از نهاده‌های تولید بهتر استفاده می‌کنند و 66‌درصد مدیران مرغداری، بیش از ده سال سابقه کاری دارند و میانگین سابقه فعالیتشان در امور مرغداری حدود 15 سال می‌باشد که بیانگر ترکیب سابقه کار بالای آنها است و 66/6‌درصد مدیران دارای تحصیلات دیپلم و کمتر از آن بوده و 33/4‌درصد دارای تحصیلات بالاتر از دیپلم که از این میزان 71/4‌درصد مدیران تحصیلات مرتبط با فعالیت مرغداری دارند. 52/7‌درصد واحدها کمتر از ظرفیت اسمی خود مشغول به تولید بودند. همچنین پنج عامل کمی و کیفی نهاده‌های دان، نیروی کار، بهداشت و درمان، سوخت و جوجه یک‌روزه تأثیر معنی‌دار، در میزان تولید داشتند و در کشور ما نیز مشاهده می‌گردد.

مراکز پرورش طیور گوشتی که از مدیریت قوی و کارآمد برخوردارند، در مقابل ناملایمات اقتصادی و فراز و نشیب‌ها مقاومتر بوده و این مقاومت تنها مربوط به داشتن سرمایه زیاد و گله بیشتر و بزرگتر نمی باشد، بلکه آشنایی با زیر و بم مدیریت و اشرافیت به امور فنی و اجرایی در اداره واحدهای مرغ گوشتی موجب توفیق در بازدهی بهتر جوجه‌های گوشتی می‌گردد.

علل ضایعات زیاد و افزایش هزینه تولید و کاهش سود‌آوری مراکز پرورش طیور در کشور شامل سطح تحصیلات پائین، رشته‌های تحصیلی غیرکشاورزی، استفاده نکردن از منابع، عدم کسب اطلاعات مناسب، نداشتن مجوز پروانه بهره‌برداری، بی‌توجهی به نکات قبل و بعد از واکسیناسیون طیور، صرف وقت زیادتر در تعمیر لوازم و تجهیزات مرغداری، نداشتن کارشناس دامپروری و مسئول فنی و کمبود فناوری‌های مورد‌نیاز نظیر دانخوری اتوماتیک، بالابر، کوره لاشه سوز، رطوبت سنج و موتور برق می‌باشد.

میانگین تلفات کل مرغداری‌های استان آذربایجان‌غربی 12 تا 13‌درصد است، که 5‌درصد مرغداری‌ها دارای مدیر فنی بود. متوسط ضریب تبدیل غذایی در کل مرغداری‌های استان 2/5 تا 2/6 کیلوگرم بود که در مرغداری‌های دارای مدیر فنی 2/2 تا 2/3 کیلوگرم است. متوسط وزن زنده مرغ در هنگام کشتار در کل مرغداری‌های استان 2 کیلوگرم و مرغداری‌های دارای مدیر فنی 2/3 تا 2/4 کیلو گرم گزارش شده است که این اطلاعات حاکی از اثربخش بودن مدیران فنی در کاهش هزینه‌ها و افزایش میزان تولید مرغ در واحدهای پرورش مرغ گوشتی است.

مواد و روش‌ها

این پژوهش در سطح مرغداری‌های استان آذربایجان‌غربی به‌منظور بررسی مدیریت پرورش در واحدهای فعال پرورش جوجه گوشتی انجام گردیده و جامعه آماری این طرح عبارت است از تعداد واحدهای پرورش جوجه‌های گوشتی استان آذربایجان‌غربی و نمونه‌ها به‌صورت اطلاعات خام در قالب پرسشنامه از 100 واحد فعال جمع‌آوری شد.

این پرسشنامه به‌روش نمونه‌گیری طبقه‌ای ازحدود 40‌درصد واحدهای پرورش جوجه گوشتی فعال در استان تهیه شد. در این تحقیق مقدار و نوع خوراک مصرفی و ترکیبات جیره‌های غذایی از لحاظ مواد خوراکی، تعداد جوجه‌ریزی در سال و دوره، سن و وزن کشتار، وزن لاشه به تفکیک واحد مرغداری، تأثیر کارشناس فنی بر روی تمام فاکتورها در واحدهای دارا و بدون کارشناس فنی، برای متغیرهای مختلف با استفاده از نرم افزار SPSS بررسی شد.

جدول شماره 1- طول دوره پرورش در مرغداری دارا و بدون کارشناس فنی

نتایج و بحث

60‌درصد واحدهای مرغداری در استان آذربایجان‌غربی کمتر از 2-4 نفر کارگر موقت و دائم هستند 47/8‌درصد واحدهای مرغداری در این استان کمتر از 10 کیلومتر با شهر فاصله دارند. از عوامل موثر در موفقیت کار مرغداری، میزان دانش و آگاهی مرغداران از این حرفه می‌باشد و در این راستا در صورتی که فرد از سطح سواد بالاتری برخوردار باشد موفقیت او بیشتر خواهد بود 24/3‌درصد واحد مرغداری در استان دارای تحصیلات مرتبط با دامپروری هستند 75/7‌درصد واحدهای مرغداری مدیران آنها، رشته‌ی تحصیلی‌شان غیرمرتبط با مرغداری می‌باشد که این یکی از موارد بسیار مهم ورشکسته شدن واحدهای مرغداری و در نهایت غیر‌فعال شدن این واحدها می‌باشد .

علاوه‌بر میزان تحصیلات و رشته‌ی تحصیلی مدیران واحد‌های مرغداری یکی دیگر از مسائل مهم مرغداری بحث سابقه و تجربه کاری در امر پرورش طیور می‌باشد که 46/4‌درصد مرغداران استان دارای سوابقی بیش از 10 سال کار در مرغداری می‌باشند و فقط 18/8‌درصد واحدهای مرغداری کمتر از 5 سال سابقه دارند بنابراین سابقه و تجربه کاری یکی از عوامل مهم در موفقیت و یا شکست واحد‌های مرغداری است و تجربه و سابقه ارتباط مستقیمی با موفقیت در کار مرغداری دارد.

هم‌اکنون تولید گوشت در مرغداری‌های گوشتی در جهان برای یک مرغ 2 کیلوگرمی در طول یک دوره‌ی 35 روزه 3/2 کیلوگرم خوراک در نظر می‌گیرند و یا اینکه در کشور هلند در سال‌های 1980 و 1990 و 2000 مقدار خوراک مصرفی به‌ترتیب 3/2 و 3/4 و 3/5 کیلوگرم به‌ازای هر قطعه و به‌ترتیب 1700، 2000 و 2300 گرم گوشت تولید می‌شد که نشان‌دهنده کاهش ضریب تبدیل غذایی می‌باشد.

85/5‌درصد واحدهای مرغداری در پایان دوره پرورش دارای وزنی معادل 2/5-2 کیلوگرم بوده‌اند. تقریبا 52‌درصد واحد‌های مرغداری مدت نگهداری مرغ را در هر دوره در سالن مرغداری بین 50 تا 55 روز است را نشان می‌دهد که مدت نگهداری یا طول دوره پرورش در استان نسبتاً طولانی است و در مرغداری نوین و علمی، امروزه دیگر این مدت از نظر اقتصادی مقرون به‌صرفه نبوده و موجب بالا رفتن هزینه‌ی خوراک و در نهایت کاهش جوجه‌ریزی در طول سال خواهد شد و این به احتمال زیاد، می‌تواند یکی از علل ضرر و زیان مرغداران و یا حداقل موجب دست نیافتن مرغداران به سود واقعی گردد.

در ارتباط با فروش مرغ زنده در پایان دوره در این پژوهش41/2‌درصد از مرغداران نبود خریدار، 11/8‌درصد نبود تعاونی بازاریابی، 5/9‌درصد مناسب نبودن فاصله کشتارگاه با واحد مرغداری، 26/5‌درصد وجود دلالان و بازار کاذب و 14/7‌درصد نبود کشتارگاه صنعتی را اعلام نموده‌اند. این درست زمانی است که مرغداران بعد از تلاش در جوجه‌ریزی، مراقبت‌های بهداشتی، تغذیه‌ای، بیماری‌ها و... می‌بایست حاصل کار و تلاش خود را به بازار ارائه کنند که به سود عادلانه ای دست یابند اما متاسفانه به‌دلیل مشکلات فوق و برخی مشکلات دیگر همیشه مرغداران استان با معضلی بنام فروش مرغ زنده در بازار دست و پنجه نرم می‌کنند.

البته مشکلات مرغداران استان در طول دوره پرورش قبل از فروش زیاد می‌باشد که برخی از آنها مربوط به کمبود و گرانی مواد خوراکی با 33/3‌درصد، دارویی 14/7‌درصد در طیور گوشتی می‌باشد. یکی دیگر از مشکلات به سیاست‌های دولت برمی‌گردد که گاهی اجازه واردات را صادر می‌کند و از صدور گوشت مرغ به سایر کشورها جلوگیری می‌نماید. به‌هرحال نوسانات قیمت دان، دارو، گوشت مرغ و شیوع برخی از بیماریها در سال‌های اخیر عمده‌ترین مشکلات پرورش طیور در کشور و به تبع آن در استان آذربایجان‌غربی خواهد بود و می‌طلبد که دولت با نظارت، هدایت، برنامه‌ریزی و کنترل بتواند ترتیبی اتخاذ نماید که مرغداران بر مشکلات فوق غلبه نمایند.

طول دوره در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 3/70 ± 51/83 و 4/92 ± 54/13 روز می‌باشد بر‌این اساس تست لوین برای دو نمونه معنی‌دار نشده است (0/05 <p و 3/18= f) و لذا فرض یکسانی واریانس‌ها در آزمون t رعایت شده است. نتایج فوق نشان می‌دهد اثر کارشناس فنی بر روی طول دوره پرورش معنی‌دار شده است(0/05 <p و 2/05= t) و وجود کارشناس فنی بر روی کاهش طول دوره پرورش تاثیرگذار بوده است.

با‌توجه به نتایج فوق مرغداری‌هایی که فاقد کارشناس فنی بوده‌اند دارای دوره پرورش طولانی‌تر و در‌نتیجه هزینه پرورش و تغذیه بیشتری را متحمل شده‌اند. نتایج مربوط به میزان خوراک مصرفی جوجه‌ها در کل دوره نشان می‌دهد که مرغداری‌هایی که دارای کارشناس فنی بوده 0/15 ± 4/93 کیلوگرم و برای مرغداری‌های فاقد کارشناس فنی 0/17 ± 5/13 کیلوگرم بوده بر این اساس آزمون لوین برای یکسانی واریانس‌ها معنی‌دار نشد (2/29 = f و 0/05 <p) آزمون t نشان می‌دهد که اثر کارشناس فنی در مرغداری‌ها بر روی میزان خوراک مصرفی در کل دوره کاملاً معنی‌دار بوده است (4/89 - (58) t و 0/01 >p).

اثر وجود یا عدم وجود کارشناس فنی بر روی هزینه‌های کارگری و حمل و نقل در مرغداری‌ها معنی‌دار نبوده است اثر وجود یا عدم وجود کارشناس فنی بر روی هزینه دارو و درمان نیز معنی‌دار نشده است (0/08 = t و 0/05 <p) از معیار‌های مهم در زمینه عملکرد مدیریتی و تغذیه‌ای در یک مرغداری، ضریب تبدیل غذایی می‌باشد و نشانگر نسبت میزان خوراک مصرفی به افزایش وزن جوجه می‌باشد. در یک مرغداری، هر چقدر ضریب تبدیل غذایی پایین‌تر باشد نشانه عملکرد بهتر و تبدیل بهینه دان به گوشت شده است. ضریب تبدیل غذایی در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 0/09 ± 2/23، 0/08 ± 2/12 بوده است.

آزمون لوین مربوط به یکسانی واریانس‌ها معنی‌دار نشده است (0/05 <p و 2/34 = f). نتایج مربوط به مقایسه میانگین‌های دو جامعه نشان می‌دهد که بین وجود و عدم وجود کارشناس فنی درمرغداری‌ها و تاثیر آنها بر ضریب تبدیل غذایی در مرغداری تفاوت کاملا معنی‌دار وجود داشت (4/83 - (58)t و 0/01 >p). این نتایج نشان‌دهنده اثر معنی‌دار وجود کارشناس فنی بر روی مدیریت تغذیه و پرورش در مرغداری می‌باشد که باعث کاهش ضریب تبدیل غذایی مرغ در مقایسه با واحد‌های بدون کارشناس فنی بوده است. میانگین و انحراف معیار هزینه خرید جوجه در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 561/54 ± 3943/41 و 626/29 ± 3837/41 ریال بوده است و تست لوین برای اعتبار فرض یکسانی واریانس معنی‌دار نشده است (1/09 =f و 0/05 <p) لذا آزمون t برای نمونه‌های مستقل بر مبنای فرض یکسانی واریانس‌ها معتبر است.

نتایج نشان می‌دهد مقدار t برای فرض برابری واریانس‌ها و عدم رعایت فرض برابری واریانس مشابه می‌باشد (0/05 <p و 0/66 -(54)t). بر این اساس تفاوت بین میانگین‌ها معنی‌دار نیست و لذا وجود و عدم وجود کارشناس فنی بر روی هزینه خرید جوجه تا ثیر معنی‌داری نداشته است سود حاصله به‌ازای هر مرغ در مرغداری‌های دارای کارشناس نشد (0/185 =f و 0/05 <p). بر این اساس بین سود حاصله به‌ازای هر مرغ در دو گروه مرغداری‌ها دارای تفاوت کاملأ معنی‌دار بوده ( t(57)= 4/09 و p < 0/01). نتایج کلی نشان داد که مرغداری‌هایی که دارای کارشناس فنی بوده‌اند به‌علت مدیریت بهتر در تغذیه و پرورش همچنین رعایت اصول بهداشتی مناسب دارای سود دهی مناسبی نسبت به مرغداری‌های فاقد کارشناس فنی بوده‌اند.

میانگین وزن مرغ در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی 0/18 ± 2/47 و در مرغداری‌های بدون کارشناس فنی0/22 ± 2/37 کیلوگرم بود. آزمون لوین نشان داد که بین واریانس‌ها تفاوت معنی‌دار وجود نداشت (3/29- f و 0/05 <p) نتایج نشان داد که بین وجود و عدم کارشناس فنی بر روی وزن نهایی مرغ تفاوت معنی‌دار وجود دارد(2/08 - (58)t و 0/05>p).

نتایج مربوط به هزینه دان مصرفی در مرغداری‌های فوق نیز موید این موضوع می‌باشد بطوریکه هزینه هر کیلوگرم دان مصرفی در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 1829/41 ±12643/62 و 1532/66 ± 11672/65 ریال بوده آزمون لوین برابر یکنواختی واریانس‌ها معنی‌دار نشد (1/48 -f و 0/05 <p). بر این اساس آزمون t برای برابری و عدم برابر واریانس‌ها مربوط به هزینه دان مصرفی معنی‌دار شد (2/19 -(56)t و 0/05 >p).

نتایج مربوط به میزان خوراک مصرفی در کل دوره و هزینه دان مصرفی حاکی از این مطلب بوده که وجود کارشناس فنی در مرغداری‌ها باعث کاهش مصرف دان و در نتیجه کاهش هزینه تولید شده است. تلفات، ممکن است ناشی از عوامل بیماری‌زا باشد، و به عواملی چون کیفیت جوجه یک‌روزه، رعایت اصول بهداشتی، تشخیص به‌موقع بیماریها، انجام واکسیناسیون صحیح و به‌موقع و کنترل وضعیت سالن (دما، رطوبت و تهویه) بستگی دارد که مدیریت واحد تولیدی، می‌تواند در این موارد تاَثیرگذار باشد.

در شرایط ایران، ‌درصد تلفات تا مرز 5‌درصد را به‌عنوان تلفات عادی در سالن‌های مرغداری پذیرفته‌اند. اگر‌درصد تلفات کمتر از این مقدار باشد، حاکی از اعمال مدیریت خوب در سالن و اگر بیشتر از این مقدار باشد، بایستی آن را ضعف در مدیریت سالن دانست ‌درصد تلفات در کل دوره پرورش در مرغداری‌های دارای کارشناس فنی و بدون کارشناس فنی به‌ترتیب 1/24 ± 5/86 و 1/37 ± 7/04‌درصد بوده است این نتایج نشان می‌دهد که آزمون لوین برای یکسانی واریانس‌ها معنی‌دار نشده است (1/09 -f و 0/05 <p). بر این اساس مقایسه میانگین‌های دو جامعه نشان می‌دهد که بین وجود و عدم کارشناس فنی در مرغداری‌ها تفاوت کاملا معنی‌دار وجود دارد (0/001 >p و 3/49ـ -(58)t).

بنابراین کارشناس فنی باعث کاهش تلفات جوجه در کل دوره بوده است.

تهیه و تدوین: حامد زینالی - کارشناس ارشد علوم دامی