به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ آزمایشی به منظور بررسی تأثیر محدودیت غذایی در اوایل دوران پرورش و برنامه نوری برعملکرد جوجه‌های گوشتی به اجرا درآمد. برای انجام این پژوهش از آزمایش فاکتوریل با دو عامل، رژیم غذایی با سه سطح و برنامه نوری در دو سطح استفاده شد. آزمایش در دو سالن مجزا اما کاملا یکسان صورت گرفت، در هر دو سالن 3 سطح رژیم غذایی شامل، تغذیه آزاد (شاهد)، 90% تغذیه آزاد و 80% تغذیه آزاد، هر کدام در 4 تکرار 20 قطعه جوجه نر آمیخته هوبارد از سن 3 تا 12 روزگی، اعمال شد.
اعمال برنامه نوری متناوب در سالن مربوطه، بلافاصله بعد از اتمام دوره محدودیت (12 روزگی) شروع شده و تا آخر دوره پرورش (42 روزگی) ادامه یافت. در یکی از سالن‌ها برنامه نوری مستمر (23 ساعت روشنایی و 1 ساعت تاریکی) و در دیگری برنامه نوری متناوب بصورت 3 ساعت تاریکی و 1 ساعت روشنایی، از 8 شب تا 8 صبح (بقیه ساعات نور مداوم) اجرا شد. نتایج حاصله نشان داد که مقادیر خوراک مصرفی و ضریب تبدیل غذایی در دوره رشد (12 تا 42 روزگی) در پرندگانی که تحت برنامه نوری متناوب بودند، کمتر از پرندگانی بود که تحت برنامه نوری مستمر قرار گرفته بودند (01 / 0> P). همچنین اثر اعمال برنامه نوری بر وزن بدن در انتهای دوره و افزایش وزن از لحاظ آماری معنی‌دار نبود.
سرعت نسبی رشد و شاخص تولید در گروه‌هایی که دارای نوردهی متناوب بودند، در مقایسه با گروه‌های دارای نوردهی مستمر بالاتر بود (01 / 0> P). مقایسه عملکرد گروه‌های محدودیت با گروه شاهد (تغذیه آزاد) نشان داد که مقدار خوراک مصرفی و ضریب تبدیل غذایی و افزایش وزن در تمام دوره رشد در گروه‌های 90% و 80% تغذیه آزاد پایین‌تر از گروه شاهد بود (01 / 0> P). محدودیت غذایی و برنامه نوری متناوب شبانه، اثر معنی‌داری بر ترکیب شیمیایی لاشه (پروتئین، چربی، خاکستر و ماده خشک)، درصد قطعات لاشه درصد چربی حفره بطنی نداشت.
محدودیت خوراک در ابتدای دوران پرورشی با تکیه بر پدیده رشد جبرانی به‌عنوان حربه‌ای جهت بهبود عملکرد و کیفیت لاشه محققان زیادی را به تحقیق واداشته است. بررسی نتایج برخی مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که محدویت غذایی در ابتدای دوره پرورشی سبب بهبود عملکرد بعدی طیور می‌گردد، لیکن نظر همه محققین این چنین نمی‌باشد (زوبیر و لسون، 1996). عوامل متعددی در دوران اعمال محدودیت (چون طول دوره، نوع، شدت و زمان شروع محدودیت) و دوران رشد جبرانی (چون تغییر محتویات جیره و مدیرت گله) بر پاسخ طیور به امال چنین برنامه‌هایی تاثیر می‌گذارد.
پالو و همکاران گزارش دادند که افزایش سرعت رشد در دوران رشد جبرانی می‌تواند موجب تشدید برخی از عارضه‌ها شود. از طرفی دیگر اعمال برنامه نوری متناوب بعلت قطع مصرف خوراک توسط پرنده در دوره تاریکی باعث هماهنگی میزان رشد اندام‌های داخلی بدن با سرعت رشد ماهیچه‌ای می‌شود (بایس و همکاران 1996). اعمال این دو برنامه در یک طرح و مقایسه آنها برای بررسی بهبود عملکرد طیور گوشتی بسیار اندک بوده و موضوع تحقیق فعلی می‌باشد.
مواد و روش‌های تغذیه محدود جوجه‌های گوشتی و برنامه نوری
این تحقیق با استفاده از 480 قطعه جوجه خروس گوشتی آمیخته هوبارد با میانگین وزنی 45 گرم و در دو سالن مجزا انجام گرفت. در هر سالن 12 واحد آزمایشی و در هر واحد آزمایشی 20 قطعه جوجه وجود داشت. در هر دو سالن نیز 3 رژیم غذایی شامل، تغذیه آزاد (شاهد)، 90% تغذیه آزاد و 80% تغذیه آزاد از سن 3 تا 12 روزگی، بر جوجهها اعمال شد. در این آزمایش از جیره‌‌های متداول استفاده شد. اعمال برنامه نوری متناوب در سالن مربوطه، بلافاصله بعد از اتمام دوره محدودیت (12 روزگی) شروع شده و تا آخر دوره پرورشی (42 روزگی) ادامه یافت. در یکی از سالن‌ها در طول دوره پرورش از برنامه نوری مداوم به صورت 23 ساعت روشنایی و یک ساعت تاریکی استفاده گردید. در سالن دیگر، تا پایان روز 12 که همزمان با اتمام برنامه محدودیت غذایی بود، برنامه نوری مستمر (Continous lighting) و از روز سیردهم برنامه نوری متناوب (Intermitent lighting) شبانه بصورت یک ساعت روشنایی و 3 ساعت تاریکی از ساعت 20 شب تا 8 صبح تا پایان روز پرورش اجرا شد. برای تعیین کیفیت لاشه (ران و سینه) و ترکیبات لاشه (چربی، پروتئین، خاکسترو ماده خشک) در آخر دوره پرورشی از تمامی واحد‌های آزمایشی 2 قطعه جوجه گوشتی مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این آزمایش در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی بروش فاکتوریال با 6 تیمار و هر تیمار در 4 تکرار بود استفاده شده است. مدل آماری این آزمایش به صورت زیر است:
Yijk = μ +Li + Dj +(LD)ij + eijk
Yijk: مشاهدات
μ: میانگین جامعه
Li: اثر فاکتور نور (i =1,2)
Dj: فاکتور محدودیت غذایی (j = 1,2,3)
LD)ij): اثر متقابل فاکتورهای نور و محدودیت غذایی
eijk: اثر خطای آزمایشی
نتایج و بحث
خوراک مصرفی جوجه‌های گوشتی در دوران بعد از محدودیت (12 تا 42 روزگی) در هر دو سطح 80٪ و 90٪ دارای محدودیت غذایی به‌طور معنی‌داری (05 / 0 > p) از گروه شاهد کمتر بود. پلانویک و هارویتز (1990) اظهار داشتند که علت این کاهش در خوراک مصرفی را می‌توان به پایین بودن وزن متابولیکی در جوجه‌هایی که محدودیت غذایی داشتند ارتباط داد. از طرفی زوبیر و لسون (1994) اظهار داشتند که خوراک مصرفی خصوصاً در دوران اولیه بعد از محدودیت افزایش می‌یابد و این روند ممکن است حتی تا آخر دوره ادامه داشته باشد. مقدار خوراک در دوره رشد در گروه نوردهی متناوب (IL) بطور معنی‌داری (05 / 0 >p ) پایین‌تر از گروه‌های تحت برنامه نوری مستمر (CL) بودند. یکی از این دلایل کاهش مقدار مصرف خوراک در پرندگانی که در معرض برنامه نوری متناوب قرار گرفته بودند، کاهش در زمان مصرف خوراک در گروه‌های IL نسبت به گروه CL می‌باشد. (بنی و هابی، 1998)
ضریب تبدیل غذایی
ضرایب تبدیل غذایی در گروه‌های دارای محدودیت غذایی (80% و 90% تغذیه آزاد) پایین‌تر از گروه شاهد (تغذیه آزاد) بود یکی از اهداف اولیه و اقتصادی محدودیت غذائی و متعاقب آن رشد جبرانی بهبود ضریب تبدیل است. از آنجائیکه جوجهها در پایان دوره محدودیت (ابتدای دوره جبرانی) دارای وزن کمتری می‌باشند، مقدار مواد مغذی مطلق مورد نیاز نگهداری آنها کمتر بوده، بنابراین جوجهها بازده غذائی بهتری در دوران پس از محدودیت خواهند داشت ضرایب تبدیل کل دوره و دوره رشد گروه IL بطور معنی‌داری پائین‌تر از گروه CL بود (01 / 0 > p).
میانگین افزایش وزن وزن جوجهها
مطابق جدول 2 میانگین افزایش وزن بدن در گروه محدودیت غذایی 80% در دوره رشد (12 تا 42 روزگی) بطور معنی‌داری (01 / 0 > p) پائین‌تر از گروه محدودیت 90% تغذیه آزاد و گروه شاهد بود. اثر اعمال برنامه نوری متناوب بر میانگین افزایش وزن دوره رشد از لحاظ آماری معنی‌دار (05 / 0 < p) نمی‌باشد. این نتایج نشان می‌دهند که برنامه نوری متناوب بر رشد جبرانی حاصله از اعمال محدودیت غذایی، اثر منفی نداشته است بلکه با اثر همکوشی خود باعث بالا بردن این صفت در این تیمارها شده است (بایس و همکاران، 1978).
شاخص تولید (12 تا 42 روزگی): بر اساس نتایج بدست آمده اثر اعمال محدودیت غذایی بر مقدار شاخص تولید از لحاظ آماری معنی‌دار (01 / 0 > p) شده است. نوع برنامه نوری بر شاخص تولید تاثیر‌گذار بوده است، شاخص تولید در برنامه نوری متناوب بیشتر از نوری مداوم می‌باشد (01 / 0 > p)
خصوصیات لاشه جوجه‌های گوشتی
اثر اعمال برنامه محدودیت غذایی بر درصد چربی حفره بطنی، درصد قطعات لاشه (ران و سینه) و ترکیبات لاشه (چربی، پروتئین، خاکستر و ماده خشک) معنی‌دار نبود (جدول 2). بنا بر نظر زبیر و لسون (1994) اکثر محققین بر این عقیده‌اند که محدودیت غذائی موجب بهبود کیفیت لاشه (چربی کمتر و پروتئین بیشتر) می‌گردد. اگرچه یو و همکاران (1992) به مانند نتایج این آزمایش تغییری در درصد ترکیبات بدن (چربی، پروتئین و خاکستر) بر اثر اعمال برنامه محدودیت غذایی مشاهده نکردند. برنامه نوری تاثیر معنی‌دار و یا حتی مشخصی بر کیفیت لاشه چه به لحاظ شیمیایی (چربی و پروتئین) و یا ساختاری (ران و سینه) نداشت. بنا به نظر پیر و همکاران (1995) بافت‌های هدف در برنامه نوری متناوب، دستگاه گوارش و آنزیم‌های مربوطه و سیستم هورمونی پرنده می‌باشد و تغییر در این اندام‌ها، باعث تغییر در اندام‌های حرکتی پرنده، چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ کمی نخواهد شد.
تهیه و تدوین: مهندس قاسم خلیل پور
امیر عطا مقدمیان دانشجوی دانشگاه تربیت مدرس
فرید شریعتمداری دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
حمید ملک محمدی دانشجوی دانشگاه تربیت مدرس