به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ امروزه ورم پستان جز سه بیماری است که در گله ها ضررهای اقتصادی فراوانی به بار می آورد. ورم پستان در تمام پستان داران وجود دارد اما به دلیل استرس شیردوشی که به گاو وارد می شود، این بیماری بیشتر در گاو مطرح می باشد.
ضررهای اقتصادی ناشی از ورم پستان تنها مربوط به هزینه های درمانی و دامپزشکی، کاهش تولید شیر و بیرون ریختن شیر به دلیل آنتی بیوتیک درمانی نبوده بلکه حذف دام مبتلا می تواند ضرر اقتصادی بزرگی محسوب شود. ورم پستان به التهاب بافت پارانشیم غدد پستانی گفته می شود که باعث تغییرات مرضی در غدد پستانی و تغییرات فیزیکی و شیمیایی در شیر می شود. تغییر رنگ شیر، لخته در شیر،افزایش سلول های بدنی و گلوبول های سفید در شیر، تغییرات بافت پارانشیم غدد پستانی که با ملامسه قابل تشخیص است از تغییرات پاتولوژیک ورم پستان هستند.
عوامل ورم پستان
عوامل ایجاد کننده ورم پستان را می توان در سه دسته کلی تقسیم بندی نمود:
1- عوامل بیماری زای اصلی
2- عوامل بیماری زای فرعی
3- عوامل بیماری زای غیر معمول
1- عوامل بیماری زای اصلی
عوامل بیماری زای اصلی خود به دو گروه تقسیم می شوند.
الف- عوامل بیماری زا های واگیردار
ب- عوامل بیماری زا های محیطی
الف- عوامل بیماری زای واگیردار شامل استافیلوکوکوس آرئوس، استرپتوکوکوس آگالاکتیه و مایکو پلاسملا بوویس می باشد.
1- ورم پستان استافیلوکوکوس آرئوس:
استافیلوکوکوس آرئوس عامل بیماری زای موذی بوده و کنترل آن بسیار مشکل است. این باکتری روی لوزه، واژن و پوست سرپستانک به عنوان فلور طبیعی وجود دارد. زخم هایی که روی سرپستانک ایجاد می شوند محلی است که این باکتری نفوذ می کند و پستان را مورد تهاجم قرار می دهد.این باکتری هر سه فرم مزمن، تحت بالینی و بالینی ورم پستان را ایجاد می کند که فرم فوق حاد آن ورم پستان گانگرنوس ایجاد می کند. در این ورم پستان امکان دارد در شیر خون و یا لخته دیده شود.اگر شیر ورم پستانی ایجاد شده به وسیله باکتری مذکور را به گوساله های ماده دهیم باکتری در دهان این گوساله ها کلونیزه می شود. از عادات گوساله های ماده لیسیدن سرپستانک های یکدیگر است که می تواند منجر به ورم پستان در تلیسه ها شود و کوری کارتیه ها را پیش آورد.
2- ورم پستان استرپتوکوکوس آگالاکتیه:
مخزن اصلی باکتری انسان و خوک می باشد، به همین دلیل شیوع این نوع از ورم پستان نشان دهنده عدم رعایت موازین بهداشتی در سالن شیردوشی می باشد و راه موثر جلوگیری از ایجاد و گسترش آن استفاده از دستکش برای تمام کارگران شیردوشی می باشد.
دوره این ورم پستان نسبت به ورم پستانی استافیلوکوکوس آرئوس ایجاد می کند کوتاهتر بوده و بهتر به آنتی بیوتیک درمانی پاسخ می دهد.
3- ورم پستان مایکوپلاسمایی:
این ورم پستان نسبت به سایر عوامل واگیردار ورم پستان کمتر شایع بوده و درمان آنتی بیوتیکی آن نیز مشکل می باشد.بیشتر در فصول سرد و مرطوب بروز می کند و علائم به صورت ناگهانی آغازمی شود. معمولا هر چهار کارتیه را درگیر کرده و یک افت ناگهانی در تولید شیر ایجاد می نماید که حتی می تواند منجر به قطع شیر شود. در ابتدای بیماری پستان سفت و متورم می شود ولی با گذشت چند روز پستان آتروفی و کوچک می شود.
مهمترین راه کنترل این نوع از ورم پستان جلوگیری از ورود دام آلوده به گله و رعایت بهداشت شیردوشی است.
ب- از عوامل بیماری زای محیطی می توان به کلی فرم ها و استرپتوکوکوس ها اشاره کرد.
فرم ها شامل کلبسیلا، سیتروباکتر، انتروباکتر، پروتئوس، سودوموناس و سرشیا هستند.
استرپتوکوکوس ها شامل استرپتوکوکوس بوویس، استرپتوکوکوس یوبریس، و استرپتوکوکوس دیس گالاکتیه هستند.
1- ورم پستان کلی فرمی:
منبع اصلی باکتری های این گروه مدفوع خود گاو است. این نوع از ورم پستان نیز در فصول مرطوب و پر بارندگی گسترش پیدا می کند. از عوامل مستعد کننده این نوع ورم پستان می توان به ادم پستان، محیط کثیف، کامل ندوشیدن شیر و نشط شیر از پستان، هیپوکلسمی، کبد چرب و جراحات سرپستانک اشاره کرد درمان خود به خودی در مورد ورم پستان کلی فرمی با درصد بالا اتفاق می افتد. در این ورم پستان نیز موارد تحت بالینی درمان نمی شوند و بهترین راه مدیریت و درمان آن دوشش مکرر شیر است؛ در موارد بروز ورم پستان کلی فرمی فوق حاد باید هر دو ساعت یکبار اقدام به تخلیه پستان نمود. ورم پستان های فوق حاد کلی فرمی می تواند منجر به بروز ورم پستان گانگرنی شود .
طول دوره ورم پستان کلی فرمی در بیش از 50 درصد موارد حدود 10 روز است ولی امکان طولانی شدن دوره بیماری به بیش از 30 روز نیز وجود دارد. ورم پستان کلی فرمی در هر مرحله ای از زندگی گاو می توانند پستان را مبتلا نمایند.
2- ورم پستان استرپتوکوکوسی:
در مورد ورم پستان هایی که استرپتوکوکوس دیس گالاکتیه ایجاد می کند زخم های سرپستانک، بهداشت گله و شیردوشی عوامل تعیین کننده محسوب می شوند. در فصول سرد ورم پستان استرپتوکوکوسی بیشتر بروز می نماید.عفونت پستانی ایجاد شده با این باکتری معمولا همراه با آرکانوباکتر پیوژنز و فوزوباکتریوم است.عفونت های حاصل از استرپتوکوکوس یوبریس متداول ترین ورم پستان دوره خشکی محسوب می شود، که ابتدا و انتهای دوره خشکی بروز می نماید. طول دوره ورم پستان های استرپتوکوکوسی کمتر از 8 روز می باشد.
عوامل بیماری زای فرعی:
این دسته از عوامل بیماری زا جز واگیردارها می باشند ولی به اندازه عوامل بیماری زای اصلی شایع نیستند.از جمله این عوامل بیماری زا می توان استافیلوکوکوس های کوآگولاز منفی، استافیلوکوکوس هایکوس و کورینه باکتریوم بویس را نام برد. این عوامل بیشتر تلیسه ها را درگیر نموده و غالبا از شیر جدا می شوند و به همین دلیل گفته می شود که شاید به عنوان فلور در مجاری پستان و سرپستانک ها وجود داردند.کورینه باکتریوم بویس در گله هایی که ضد عفونی بعد از شیر دوشی به خوبی انجام نمی شود به سرعت گسترش می یابد.
عوامل بیماری زای غیر معمول:
یکسری از عوامل عفونی وجود دارند که به صورت تک گیر یا با تعداد خیلی کم پستان را درگیر می کنند که معمولا ورم پستان های شدیدی را ایجاد می نمایند.از جمله این عوامل می توان آرکانوباکتر پیوژنز، نوکاردیا، هموفیلوس، پاستورلا، مایکوباکتریوم بویس، کلستریدیوم،باسیلوس و لپتوسپیروز و از غیر باکتری ها می توان آسپرژیلوس و کاندیدا را ذکر کرد.
1- ورم پستان آرکانوباکتر پیوژنز:
آرکانوباکترپیوژنز از عوامل ورم پستان تابستانی بوده که در این ورم پستان سرپستانک ملتهب می شود و وقتی سرپستانک را لمس می کنیم یک حالتی شبیه مغز خودکار احساس می شود و ترشحات بدبو و زرد رنگ از پستان خارج می شود. برای کنترل این ورم پستان باید مبارزه با مگس ها را انجام دهیم چرا که مگس عامل انتقال محسوب می شود. آرکانوباکتر پیوژنز جز عوامل ورم پستان تابستانی محسوب می شود. ورم پستان تابستانی، ورم پستانی است که به صورت حاد یا فوق حاد در گاوهایی که در دوره خشکی هستند بروز می کند ولی علائم آن تا زمان زایمان مخفی باقی می ماند. در ورم پستان تابستانی باکتری غالب معمولا آرکانوباکترپیوژنز است ولی شدت بروز ورم پستان به توکسین هایی که توسط باکتری های بی هوازی و سایر باکتری ها تولید می شود بستگی دارد.
2- ورم پستان لپتوسپیروزی:
این ورم پستان قابل انتقال به انسان می باشد.(زئونوز) زمانی که این عفونت پستان را درگیر می کند، ظرف 24 ساعت شیر هر چهار کارتیه قطع می شود. امکان دارد در شیر خون دیده شود و یا رنگ شیر متمایل به زرد شود. در این عفونت پستان شبیه یک کیسه شل می شود. نکته مهم در این ورم پستان این است که پستان از طریق سیستمیک دچار عفونت می شود.
اگر ورم پستان به آنتی بیوتیک درمانی به مدت طولانی پاسخ نداد احتمال وجود ورم پستان قارچی بالا می رود و تنها راه درمان دوشش مکرر است.
درمان ورم پستان
درمان اورام پستان با توجه به وضعیت سلامتی حیوان و عامل ایجاد کننده آن صورت می گیرد. درمان خود به خودی در مورد ورم پستان های ای کولایی تا حدود80درصد مطرح می باشد؛ اما در موارد حاد و فوق حاد باید اقدام به درمان را در دستور کار قرار داد.
مهمترین درمان اورام پستان که در تمامی مراحل و مراتب آن توصیه می شود و بسیار موثر می باشد، دوشش مکرر و تخلیه پستان می باشد. با این عمل مانع تجمع و تسهیل شرایط برای تکثیر عامل بیماریزا در داخل پستان شده و همچنین تخلیه سموم تولیدی توسط باکتری ها می شود.
درمان عمومی زمانی صورت می گیرد که وضعیت عمومی حیوان رو به وخامت گذارد و حیوان دارای علائم شوک آندوتوکسیک یا سپتیک گردد. در این زمان سرم درمانی وسیع و آنتی بیوتیک های مناسب داخل وریدی و عضلانی با نظر دامپزشک معالج تجویز می گردد.اما در مواردی که در شیر تغییرات ساختاری دیده می شود می توان از پمادهای داخل پستانی بر اساس شدت تغییرات شیر استفاده نمود. اما با این حال زمانی که چرک در شیر دیده می شود بهتر است برای کنترل روند بیماری یک آنتی بیوتیک عمومی نیز استفاده شود. در مواردی که وضعیت حیوان وخیم نیست می توان از شیر نمونه گرفت و با تست آنتی بیوگرام، آنتی بیوتیک کارآمد را انتخاب نمود.
تهیه کننده : دکتر ابراهیم تقوایی مقدم