به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اولین گزارش این بیماری در سال 1984 توسط مورلی و تامسون از آفریقای جنوبی در جوجه های گوشتی داده شد. چندی بعد بیماری یا سندرم مجددا از اروپای غربی، آفریقای شمالی و خاور میانه در جوجه های گوشتی و مادرهای گوشتی و طیور تخمگذار تجارتی مطرح گردید. مطالعات اخیر دکتر گوتر GOTER در فرانسه در مرکز تحقیقات PLOUFARGAN و همچنین در انگلستان در موسسه تحقیقات بیماریهای طیور هاوتون نشان داد که عامل یا سندرم SHS طیور و رینوتراکئیت عفونی بوقلمون یا TRT یک پنوموویروس PNEUMOVIRUS میباشد.
این سندرم موجب بروز علائم تنفسی و جراحاتی در روی زبان و حلق و سوراخهای دهان و بینی و لکه های خونریزی در سقف دهان گردیده و کاهش تخم مرغ به مقدار 5 تا 30 درصد و تلفاتی در حدود 5 تا 10 درصد را به وجود می آورد. مرغان تخم گذار مخصوصا مرغان مادر گوشتی به دفعات متعدد به این سندرم مبتلا می شوند و کاهش تولید تخم مرغ و افزایش تلفات در آنها دیده می شود، مخصوصا در مواقعی که این سندرم همراه با آلودگیهای ثانوی میکروبی و ویروسی مانند عوامل اشیرشیا کلی، پاستورلا مولتوسیدا، کریزای عفونی و ویروس برونشیت عفونی می باشد. یاد آور میشود وجود و حضور عوامل فوق الذکر بر حدت و شدت و COMPLICATION بیماری می افزاید.
امروزه ثابت شده است که یک سروکانورژن SEROCONVERSION بین ویروسهای SHS و TRT وجود دارد. سه هفته پس از تزریق ویروس به جوجه های SPF آنتی بادی کاملی ایجاد می شود که با روش الایزا ELIZA و سرو نوترالیزان قابل اندازه گیری میبا شد. تیتر آنتی بادی خنثی کننده دو هفته پس از تزریق ویروس به بوقلمون و سه هفته بعد از تلقیح به طیور به حد اکثر خود رسید و می توان آنرا با تست مربوطه اندازه گیری نمود. بین ویروس برونشیت عفونی و SHS انتر فراس وجود دارد، مخصوصا بین واریانتهای ویروس برونشیت عفونی و این مساله فوق العاده مهم است که در موقع واکسیناسیون طیور بر علیه SHS و TRT باید رعایت شود.
ویروس برونشیت عفونی به مراتب حاد تر و قوی تر از SHS بوده و ایجاد انتر فرانس میکند. در مواقعی که عوامل میکروبی ثانوی مثل E . Coil و استافیلوکوکها و پاستورلاها و کوریزای عفونی در صحنه آماده باشند یک فرم COMPLICATION به وجود می آید که در چنین شرایطی مصرف آنتی بیوتیک های وسیع الطیف در تخفیف این COMPLICATION رل اساسی خواهند داشت و باید به موقع در گله های مادر مصرف شوند تا حدت و شدت سندرم SHS به حد اقل خود تقلیل یابد و ضایعات بیماری کم شود. در این بیماری انتقال آنتی بادی مادر به جوجه ها وجود دارد ولی هنوز انتقال ویروس به صورت VERTICAL روشن نشده است.
نشانیهای سندرم سر باد کرده
نشانیهای بیماری به تدریج و به ترتیب در طیور مادر گوشتی و طیور تخمگذار به شرح زیر دیده می شود :
1 – خواب آلودگی و بی حرکتی جوجه ها
2 – بی اشتهایی مطلق و بروزعلائم تنفسی
3 – تورم شدید پلکها و اشک آلود بودن چشمها
4 – چشمهای چینی شکل یا ( CHINESE EYES )
5 – جراحات در روی زبان و حلق و سوراخهای بینی و دهان و خونریزی در سقف دهان
6 – نقصان تخم مرغ به مقدار 5 تا 30 درصد و کوچک شدن اندازه تخم مرغها
7 - جراحات و COMPLICATION چشمی مخصوصا در مواقعی که با عامل کوریزای عفونی و سایر میکروبها تو ام باشد.
8 – کم شدن درجه جوجه درآوری یا HATCHEBILITY
9 – در مواقعی که بیماری پیشرفته باشد ضایعات و اختلالات عصبی مانند بیماری نیوکاسل در گله دیده می شود.
10 – سرانجام مرگ و میر به میزان 0/5 تا 10 درصد مشاهده می شود.
اپیدمیولوژی سندرم سر بادکرده ویروسی در طیور
در سال 1984 عامل رینو تراکئیت عفونی بوقلمون یا TURKY RHINOTRACHITIS یا ( TRT ) با روش سرولوژیکی از مرغان تخمگذار جدا گردیده در سال 1987 PICAULT از کشور فرانسه موفق شد عامل سر باد کرده ویروس طیور یا SWOLLEN HEAD SYNDROM یا ( SHS ) ازطیور و بوقلمونهایی که دارای علایم مشخص بیماری بودند جدا کند. چندی بعد در مرکز تحقیقات طیور PLOUFARGAN دخالت مستقیم عامل TRT در ایجاد سندرم SHS توسط میکروسکوپ الکترونیک به ثبوت رسید و معلوم گردید ویروس TRT در سلولهای اولیه جنین در جوجه و بوقلمون به راحتی رشد میکند. با همکاریهای علمی و فنی و تحقیقاتی که بین مرکز تحقیقات Ploufargan و موسسه رون مریو در لیون فرانسه انجام شد ویروس TRT را در روی سلولهای اولیه تراشه یا نای جنین جوجه و بوقلمون رشد و توسعه دادند و با این کار تحقیقاتی توانسته واکسنهای زنده و کشته SHS را در روی سلولهای فوق الذکر و سلولهای کلیه میمون سبز افریقایی یا سلول ( Vero ) تهیه و تولید نمایند. در حال حاضر دامنه گسترش بیماری توسعه یافته و از اکثر کشورهای دنیا مثل فرانسه، بلژیک، ایتالیا، هلند، اسپانیا، لیبی، مراکش، تونس، مکزیک، پاکستان، ایران، عراق، و عربستان سعودی بیماری گزارش گردیده است.
تشخیص سندرم سر بادکرده پرندگان
1 – تشخیص سندرم سر باد کرده ویروس معمولا بر مبنای علایم درمانگاهی، نوع طیور و پیشرفت بیماری و ضایعات و complication که به وجود می آورد مشخص می شود.
2 – تشخیص سرولوژیکی : با استفاده از روشهای الایزا Elisa ایمونو فلورسانس آنتی بادی بیماری تشخیص داده می شود . باید یاد آور شوم الایزا روشی سریع و با کاربردی بالا در این بیماری استفاده می شود. در حال حاضر مرکز تحقیقات Ploufargan و رون مریو در فرانسه یکی از مراکز رفرنس برای تشخیص این بیماری می باشند.
3 – تشخیص تفریقی سندرم : ممکن است این سندرم با بیماریهای نیو کاسل ( ND ) برونشیت عفونی طیور ( IB ) ، کوریزای عفونی ( IC ) ، لارنگو تراکئید عفونی یا ( ILT ) و پاستورلوز طیور اشتباه شود. در بیماری نیو کاسل علائم و ضایعات شدید عصبی یا Torticolis دیده می شود. در بیماری برونشیت عفونی نانیسم و تخم مرغ لمبه وجود دارد. در بیماری کوریزای عفونی ترشحات بینی خیلی زیاد و طیور مبتلا دارای حرکت می باشند ولی در SHS حرکت وجود ندارد. در بیماری لارنگو تراکئید عفونی جراحات بیشتر در داخل تراشه یا نای و حلق دیده می شود.
درمان سندرم
به نظر می رسد در شکل کامل و نهایی سندرم سر باد کرده ویروسی طیور مخصوصا در مواقعی که بیماری با عوامل ثانویه میکروبی مانند اشیرشیاکلی، کوریزای عفونی، پاستورلاها، مایکو پلاسماها و عوامل ویروسی مهم دستگاه تنفس مخصوصا برونشیت عفونی همراه باشد یک نوع Complication در این بیماری به وجود می آید که باید از آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف به مدت چهار تا پنج روز در آب آشامیدنی استفاده نمود و تظاهرات و ضایعات سندرم SHS به حد اقل ممکن تقلیل داد. یاد آور میشود 6 تا 8 هفته بعد از قطع آنتی بیوتیکها مجددا بیماری عود نموده و ظاهر می شود و به همین جهت است که باید در مصرف آنتی بیوتیکها نهایت دقت و هوشیاری و احتیاط را مبذول داشت.
پیشگیری و کنترل سندرم سر باد کرده ویروسی
رعایت اصول بهداشت و قرنطینه از اساسی ترین عوامل پیشگیری و کنترل بیماری محسوب می شود. در صورتی که با بررسی های سرولوژیکی متوجه شدیم گله مادری Pneumovirus آلوده است باید قبل از اینکه عوامل میکروبی و ویروسی دیگر فرصت پیدا کنند و مشکلات و معضلات به وجود آورند و آن فرم Complication ایجاد شود، لازم است همان طور که قبلا نیز متذکر شدم ازآنتی بیوتیکهای وسیع الطیف استفاده شود. در حال حاظر دو نوع واکسن زنده وکشته روغنی به ترتیب با ویروسها TRT و SHS برای طیور تهیه شده است. واکسن زنده ای که با ویروس TRT تهیه گردیده است در پولتهای مادر گوشتی و تخمگذار و پولتهای تخمگذار تجارتی در سن 10 هفتگی به عنوان واکسن اولیه یا Primovaccination به صورت اسپری یا آب آشامیدنی مصرف می کنند و در صورت لزوم میتوان از همین واکسن به عنوان راپل در دومین واکسیناسیون نیز در سن 16 - 14 هفتگی در آب آشامیدنی استفاده نمود. باید توجه داشت که واکسن TRT را در جوجه های گوشتی به خاطر انتر فرانسی که با ویروس برونشیت عفونی مخصوصا واکسن برونشیت عفونی که با واریانت ها تهیه شده باشد ایجاد می کنند نباید تواما مصرف گردد. واکسن کشته روغنی SHS که با ویروس SHS تهیه گردیده است بیشتر در سن 20 تا 22 هفتگی یعنی دو هفته پیش ازشروع تخمگذاری در پولتهای تخمگذار ومادر های گوشتی مصرف می گردد. در حال حاضر چهار نوع واکسن کشته روغنی SHS به صورت زیر :
1 – منووالان ( SHS Vaccine )
2 - بی والان ( ND vacc + SHS Vacc )
3 – تری والان ( ND Vacc + IB Vacc + SHS Vacc )
4 – وواکسن چهار تایی ( ND Vacc + IB Vacc + EDS Vacc + SHS Vacc )
تهیه و توزیع می گردد.