به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بریدن شاخ گاوها یکی از روش‌های مدیریت گاوهای یک دامداری است. درواقع، انجمن دامپزشکی آمریکا (AVMA) به این نتیجه رسیده است که حذف شاخ‌ها برای حفظ امنیت انسان و حتی خود حیوان ضروری و لازم است. بی‌شاخ کردن راه مناسبی است برای جلوگیری از آسیب رسیدن به نگهدارنده دام، دیگر دام‌ها، سگ‌ها یا حیواناتی که با گاوهای شیری و گاو گوشتی در تماس هستند. با این‌حال، باید برای این کار نکاتی را در نظر گرفت؛ آگاهی از نحوه مدیریت درد، چه برای استفاده از پماد شاخ‌سوز و چه دستگاه شاخ‌سوز، و اینکه چطور باید به بهبود زخم کمک کرد.
کاهش درد دام در زمان شاخ‌سوزی
1- چرا مدیریت درد در دام اهمیت دارد؟ شاخ به دلیل وجود عصب قرنیه در آن یکی از اعضای حساس بوده و ازبین بردنش دردناک است. این عصب از چشم گوساله به سمت شاخ می‌رود. قبل از بریدن شاخ، باید به عصب قرنیه بی‌حسی تزریق کرد تا از بروز درد جلوگیری کند.
بی‌حس‌کننده‌های موضعی و آرام‌بخش‌هایی که در زیر ذکر شده‌اند باید برای نتیجه بهتر باهم ترکیب شوند.
2- از لیدوکائین در شاخ‌سوزی گوساله استفاده کنید. لیدوکائین عامل بی‌حسی است با استفاده یا تزریق آن سیگنال عصبی آن ناحیه مسدود می‌شود. این ماده مخصوص بی‌حسی موضعی است، به این معنی که فقط در ناحیه استفاده شده عمل خواهد کرد. معمولاً به صورت زیرجلدی در ناحیه شروع شاخ تزریق می‌شود تا اعصاب آن ناحیه را از کار بندازد.
• همچنین می‌توان از لیدوکائین موضعی در طی مراحل عمل استفاده کرد.
• معمولاً دوز مصرفی بین 3 تا 5 میلی‌لیتر (ml) از لیدوکائین 2%، 10 تا 20 دقیقه قبل از شاخ‌سوزی استفاده می‌گردد.
3- از زایلازین برای گوساله استفاده کنید. زایلازین یک α2 (آلفا 2) آگونیست آدرنرژیک قوی است و یک آرام‌بخش و ضددرد محسوب می‌شود. این ماده گیرنده‌های عصبی خاصی را در سیستم عصبی مسدود می‌کند و سیستم عصبی مرکزی (CNS) را نیز ضعیف می‌کند. بعد از 10 تا 20 دقیقه پس از تزریق گوساله آرام شده و درد کمتری را در طول شاخ‌سوزی حس خواهد کرد.
• دوز عمومی زایلازین 0.1 تا 0.2 میلی‌گرم در هر 10 کیلوگرم وزن دام است که بصورت عضلانی 10 تا 15 دقیقه قبل از عمل شاخ تزریق می‌شود.
• در امریکا زایلازین برای استفاده در گوساله‌ها تائید نشده است و دارای 7 روز دوره پرهیز از مصرف است (has a withdrawal period of 7 days). قبل از استفاده از این دارو در گاوهای گوشتی و شیری با دامپزشک مشورت کنید.
4- پس از عمل شاخ‌سوزی از کتوپروفن استفاده کنید. کتوپروفن یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) است که از تب جلوگیری کرده و خاصیت ضد التهابی و ضددرد دارد.
• دوز رایج 3 میلی‌گرم در هر کیلوگرم از وزن بدن دام است. می‌تواند به شکل عضلانی تزریق شود.
5- در مدیریت درد، به سن گاو توجه کنید. درصورت امکان شاخ گوساله را در هفته اول پس از بدنیا آمدن را بچینید. در این سن کمترین درد را تجربه خواهد کرد، چراکه شاخ تازه جوانه زده هنوز به جمجمه وصل نیست.
• جوانه‌ی شاخ در ابتدای 2 ماهگی به سمت اتصال به جمجمه پیش رفته و عصب‌های آن رشد می‌کند. به این دلیل است که چیدن شاخ در سن پایین بهتر است.
6- تصمیم بگیرید که برای شاخ‌سوزی از چه راهی استفاده خواهید کرد. دو راه برای انتخاب وجود دارد: چیدن با خمیر شاخ‌سوز یا با کمک داغ شاخ‌سوزی. بیشتر دامداری‌های امریکا از دستگاه فلز داغ برای شاخ‌سوزی استفاده می‌کنند.
• در انگلستان استفاده از پمادهای شاخ‌سوز متداول‌تر است چراکه برای چیدن شاخ گوساله‌های یک هفته‌ای مناسب‌تر است.
شاخ‌سوزی با کمک خمیر شاخ‌سوز
1- پمادی را که می‌خواهید، انتخاب کنید. خمیرهای بسیاری در فروشگاه‌ها موجودند. همیشه برچسب‌های این محصولات را مطالعه کنید، برخی از این پمادها می‌توانند در گوساله‌های بالای 8 ماه استفاده شوند و برخی از آنها را می‌توان بلافاصله پس از به دنیا آمدن استفاده کرد.
استفاده از برخی پمادها نیز محدودیت سنی داشته پس با دقت اطلاعات را چک کنید.
2- گوساله را آرام کنید. اولین قدم برای چیدن شاخ، مهار و آرام کردن حیوان در حفاظ مخصوص است. این حفاظ مخصوص قفسی است که از لوله‌های فلزی ساخته شده است، که با اندازه گاو یا گوساله قابل تنظیم است و جایگاه مخصوصی در جلوی آن وجود دارد که سر دام در آن جای می‌گیرد. پس از عبور سر گاو از این جایگاه می‌توان میله‌های مخصوص را قفل کرده تا حیوان قادر به بیرون آوردن سر نباشد.
3- سر گوساله را مهار کنید. وقتی سر در جایگاه قرار گرفت، از یک دستیار بخواهید که آن را نزدیک ران پایش نگه دارد. برای این کار از دستیار بخواهید که با فشار دست بر بالای پوزه گوساله آنرا به سمت پا هل داده و سر را روی ران بخواباند. برای شاخ سمت راست دستیار باید از دست راست خودش استفاده کند.
• برای مهار کردن سر گوساله در حفاظ مخصوص، دستیار باید گوساله را از پشت سر به جلو هل دهد تا جایی که سرش در جایگاه قرار بگیرد. دستیار دیگر سر گوساله را در حفاظ عمودی قرار می‌دهد. با این کار سر ثابت شده و شاخ‌ها به سهولت دیده می‌شوند.
4- اگر قفس مخصوص ندارید برای ثابت نگه داشتن گوساله از آرام‌بخش‌ها استفاده کنید. با کمک آرام‌بخشی مثل زایلازین می‌توانید گوساله را مهار کنید. در حالت بی‌حسی گوساله دراز کشیده و اندام جلویی و عقبی پایین می‌آیند.
5- مکان قرارگیری جوانه شاخ را تشخیص دهید. پس از اینکه گوساله مهار شد با لمس سر، جای جوانه شاخ را حس کنید. با دقت موهای اطراف و روی آنرا بچینید. به آرامی با کمک یک شانه سیمی کوچک موها را دور کنید.
• جوانه شاخ را خیلی محکم شانه نکنید زیرا ممکن است خونریزی کند.
6- حدود 3 تا 5 میلی‌لیتر لیدوکائین 2% را به پایه‌ی جوانه شاخ بزنید. جای شیار کناری را تعیین کنید، که از بالای چشم گوساله شروع شده و به سمت شاخ می‌رود. حال که شیار را پیدا کردید می‌توانید لیدوکائین را به پایه شاخ تزریق کنید.
• اگر بار اول است که این کار را می‌کنید، برای پیدا کردن محل درست تزریق از دامپزشک خود یا دامدار و گاودار باتجربه کمک بگیرید.
• دقت کنید که سرنگ با زاویه 45 درجه و دور از چشم قرار بگیرد. 10 تا 20 دقیقه برای اثرگذاری صبر کنید.
7- یک لایه وازلین برای محافظت به دور جوانه شاخ بمالید. وازلین را با انگشت اشاره مالیده و دقت کنید که روی شاخ نرود.
8- خمیر شاخ‌سوز را بمالید. با کمک یک تکه اپلیکاتور چوبی یا سرنگ لایه نازکی از خمیر را روی تمام قسمت شاخ و حلقه‌ی باریکی از اطرافش بمالید. تنها یکبار استفاده از پماد شاخ‌سوز لازم است.
9- به گوساله اجازه استراحت بدهید. پس از انجام عملیات حیوان را در مکانی جدا از گاوهای دیگر و اسباب و وسایل، قرار داده و بگذارید استراحت کند.
چیدن شاخ با کمک دستگاه داغ شاخ‌سوز
1- مزایا و معایب استفاده از آهن داغ را در نظر بگیرید. مزایای استفاده ازین روش اینست که خونریزی ندارد و می‌تواند در گوساله‌های بالای 4 ماه نیز استفاده شود. و عیبش این است که دام درد بیشتری را تحمل خواهد کرد، و مهار کردن گوساله دشوارتر خواهد شد.
2- شاخ‌سوز را انتخاب کنید. باید شاخ‌سوز مناسبی پیدا کنید. دستگاه‌های شاخ‌سوز بسیاری وجود دارد که برخی از آنها برای سن و سایز مخصوصی از گاوها طراحی شده‌اند. برچسب و اطلاعات دستگاه را بخوبی مطالعه کنید و نسبت به دام خود مدل مناسب را تهیه کنید.
• پس از خرید دستگاه شاخ‌سوز آنرا با برق شارژ کنید، این دستگاه‌ها قابلیت تنظیم خودکار دما را دارند.
3- مطمئن شوید که دستگاه به اندازه کافی داغ شده است. برای این منظور تکه چوبی پیدا کرده و داغ را روی آن فشار دهید. اگر حلقه‌ای تیره و عمیق طی 10 ثانیه در چوب ایجاد کرد، به حرارت مناسب رسیده است.
• پس از این تست، قبل ازینکه دستگاه را برای گوساله استفاده کنید باید حدود 3 دقیقه صبر کنید.
4- با کمک یک دستیار گوساله را ثابت نگه دارید. دستیار سر حیوان را به سمت ران فشار داده و با کمک دو دست سر را نگه می‌دارد. یک دست سر را کنار ران نگه داشته و دست دیگر پوزه را نگه می‌دارد.
• هنگام مهار کردن از دیوارها برای محدود کردن حرکات گوساله استفاده کنید. برای این منظور دام را بین بدن خود و دیوار گیر بیندازید.
5- بی‌حس موضعی را استفاده کنید. شیار کناری را که از چشم به سمت شاخ می‌رود پیدا کنید. محافظ سوزن را بیرون کشیده و سرنگ را در کف دست قرار دهید. با کمک انگشت اشاره سوزن را درجایش ثابت نگه دارید.
• با کمک انگشت شصت دست دیگر جای شاخ را تشخیص دهید و بی‌حسی را به پایه شاخ تزریق کنید. دقت کنید که سرنگ در زاویه 45 درجه دور از چشم قرار داشته باشد. به هر شاخ 3 تا 5 میلی‌لیتر لیدوکائین تزریق کنید.
6- به آرامی و با ماساژ دست بی‌حسی را اطراف جوانه شاخ پخش کنید. سرنگ را کنار گذاشته و با دست شاخ و اطراف آنرا ماساژ دهید تا بی‌حسی کاملاً جذب شود.
• 20 تا 20 دقیقه صبر کنید تا بی‌حسی جذب شود.
7- داغ شاخ‌سوز را روی جوانه شاخ قرار دهید. شاخ‌سوز را روی شاخ قرار داده و چند بار بچرخانید. این کار را آنقدر انجام دهید تا زمانی که صدای سوختن پوست را بشنوید.
• ایجاد شدن حلقه‌ای سفید دور شاخ، به این معنی است که به اندازه کافی آنرا سوزانده‌اید.
8- جوانه شاخ را جدا کنید. جوانه شاخ را با کمک دستگاه شاخ‌سوز بیرون بیاورید، به این شکل که آنرا مانند بیل حرکت داده و شاخ را بیرون بکشید. با این حرکت دایره‌ای تمیز و داغ شده دیده می‌شود و خونریزی ندارد.
• به دنبال یک دایره کوچک سفید در جای قبلی شاخ بگردید. همچنین باید خونریزی را چک کنید، گرچه با استفاده از داغ شاخ‌سوز نباید خونریزی داشته باشیم. وقتی که مطمئن شدید که شاخ به‌درستی چیده شده است، با کمک دارو درد حیوان را کاهش دهید (که در بخش بعدی در این مورد خواهید خواند) و گاو را به داخل طویله برده یا در مزرعه رها کنید.
کمک به بهبود حیوان
1- محل شاخ را از جهت وجود خونریزی، بررسی کنید. اگر خونریزی را مشاهده کردید با استفاده از باند پیچیده بر روی ناحیه شاخ فشار وارد کنید. پس از چند دقیقه فشار، خونریزی باید بند بیاید.
• اگر خونریزی بند نیامد می‌توانید برای سوزاندن آن ناحیه از داغ شاخ‌سوز استفاده کرده یا با دامپزشک تماس بگیرید.
2- با کمک اسپری ضدعفونی‌کننده از نشستن مگس‌ها بر روی شاخ جلوگیری کنید. حفظ محل شاخ از آلودگی‌ها و جلوگیری از عفونت بسیار اهمیت دارد و نشستن مگس‌ها بر روی آن باعث انتقال میکروب‌های بیماری‌زا خواهد شد، برای دور نگه‌داشتن آنها از اسپری حشره‌کش استفاده کنید.
3- گاز استریل بر روی زخم بگذارید. برای جلوگیری از آلوده شدن زخم می‌توانید یک گاز استریل بر روی آن بچسبانید. تا مدت ده روز این گازها باید هرروز تعویض شوند.
• می‌توانید برای حفظ بیشتر زخم از بروز عفونت از پانسمان‌های ضدباکتری استفاده کنید
نویسنده: Ryan Corrigan, LVT, VTS-EVN
ترجمه: مهسا احمدزاده