به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ دریک سیستم پرورشی، به منظور دستیابی به حداکثر رشد و بهترین کارآیی غذایی از یک جیره خاص، عواملی همچون روشهای به کار گرفته شده در تغذیه، میزان غذادهی (مقادیر آنزیم وحجم جیره)، توالی غذادهی و روشهای غذادهی از اهمیت فوق‌العاده برخوردارند.
میزان غذادهی به ماهی
مقدار غذای مصرفی (حجم جیره) باید با توجه به بیوماس ماهی ومیگوی در حال پرورش و مشاهدات مربوط به مقدار غذای روزانه مصرفی محاسبه شود.
به طور معمول، پرورش‌دهندگان آبزیان بدون توجه به غذای مصرفی در ماهی با میگو وبا در نظر گرفتن بیوماس اقدام به غذادهی می‌کنند. این امر اغلب به اسراف در غذادهی، ضایع شدن غذا واز دست رفتن کیفیت آب ودر نتیجه تولید نامناسب وضریب تبدیل غذایی بالا منجر می‌شود.
مشاهدات روزانه در خصوص غذای مصرفی از طریق کنترل سینی‌های مخصوص غذای میگوها بسیار مهم است تا در خصوص میزان غذای مصرفی در روزهای آتی اظهار نظر شود. عوامل تاثیرگذار بر غذای مصرفی عبارتند از: کیفیت پایین آب، مقادیر پایین اکسیژن، دمای بالا، مقادیر بالای آمونیاک، مقادیر بالای متابولیت‌های سمی نیتریت وسولفید هیدروژن، وجود ذرات غذایی با قطر بیشتریا کمتر از حد مناسب وبیماری آبزیان.
افزایش دما و شوری آب نیاز به انرژی در ماهی‌ها ومیگوها را افزایش می‌دهد. برای جبران این افزایش درخواست برای انرژی، میزان غذای مصرفی افزایش می‌یابد. درعین حال، با افزایش دما وشوری آب، میزان اکسیژن محلول نیز کاهش می‌یابد وبدین ترتیب اکسیژن کمتری در اختیار حیوان قرار می‌گیرد. میزان اکسیژن محلول همچنین به BOD (تقاضای بیوشیمیایی برای اکسیژن)، COD (تقاضای شیمیایی برای اکسیژن) وهمچنین به تراکم فیتوپلانکتون‌ها وزئو پلانکتون‌ها بستگی دارد. بنابراین، زمانی که میزان اکسیژن محلول به زیر مقادیر طبیعی می‌رسد، باید غذادهی متوقف شود ویا از حجم غذای مصرفی بسته به شدت و وخامت اوضاع کاسته شود. در مزارع پرورش ماهی که برای حفظ مقادیر اکسیژن محلول درآب هوادهی کافی انجام می‌شود، عواملی به غیر از اکسیژن محلول ذکر شده در فوق بر مصرف غذا تاثیر می‌گذارند.
از آنجا که بچه ماهی‌ها، بند انگشتی‌ها، پست لارو میگوها و میگوهای جوان برای تامین نیازهای مربوط به رشد سریع خود نیازمند مصرف غذای بیشتری هستند، بنابراین میزان غذای مصرفی باید انعکاسی از این نیاز باشد. تفاوت‌های گونه‌ای موجود درارتباط با نیازهای مربوطه ودمای مناسب برای پرورش، تدوین یک دستورالعمل کلی برای آبزیان را ناممکن ساخته است.
مصرف بیش از اندازه ونیز مصرف کمتر از اندازه غذا بر رشد، تولید وضریب تبدیل غذایی تاثیر گذار است. میزان غذادهی در طول دوره پرورش میگوها (درصدبیوماس) از 2-25% متغیر است؛ بدین شکل که در مرحله پست لاروی به حداکثر مقدار خود می‌رسد (20pl) ودر زمانی که میگو به اندازه بازارپسند می‌رسد به حداقل مقدار خود بالغ میگردد. از غذادهی در مقادیر ثابت باید خودداری شود. میزان غذادهی برای ماهی برحسب دمای آب واندازه آن متفاوت است. مقدار غذای روزانه مصرفی به طریقه زیر محاسبه میگردد:
میزان غذای مصرفی= تعداد ماهی× میانگین وزنی× میزان غذا دهی(درصد بیوماس)÷100
برای مثال، اگر دریک استخر 70000 میگو با میانگین وزنی 12 گرم داشته باشیم ومیزان غذادهی مصرفی به شرح ذیل محاسبه میگردد:
33/6 کیلو گرم در روز=70000×12×4÷100×1000
غذادهی ماهی در استخر
هنگامی‌که میزان تولید موجودات آبزی مورد مصرف ماهیان، یعنی پلانکتون‌ها در استخرهای پرورشی کاهش می‌یابد، افزودن غذای کمکی (مکمل) برای رشد و افزایش بهبود رشد گونه‌های مختلف ماهی ضروری است. به طور طبیعی پودر کنجاله بادام زمینی و سبوس برنج را به نسبت 1 به 3 مخلوط می‌کنند و بعد از خیساندن آنها به مدت کمی‌در آب، آنها را به صورت گلوله در آورده و مصرف می‌نمایند. در همین راستا، کنجاله بادام زمینی، سبوس برنج، ضایعات حاصل از الک کردن در آسیاب، ضایعات مرغی و ضایعات جوشیده و خردشده سبزی‌ها را نیز می‌توان به عنوان غذای ماهی مورد استفاده قرار داد. گلوله‌های غذایی درست شده، روی سبدهایی از چوب بامبو قرار می‌گیرند و در مناطق کم عمق استخر (عمق 0.5 متر)، در 3 یا 4 جای مختلف، قرار داده می‌شوند. بعد از مدت 4 ساعت آن را بالا می‌آورند و برای اطمینان از میزان مصرف غذا، آن را بازدید می‌کنند.
برای بهبود و افزایش رشد ماهی و کاهش طول دوره پرورش آن، غذاهایی غنی از پروتئین مانند؛ شفیره کرم ابریشم، سویا، لوبیای چشم بلبلی (cowpea)، حشرات آبزی از گروه سنجاقک‌ها، خرده‌های ماهی و ضایعات میگو را با هم مخلوط و در ترکیب با غذای ماهی آنها را مصرف می‌کنند. گزارش شده است، که غذای ماهی به صورت جیر‌ه‌ای با 40% پروتئین برای رشد کپورهای معمولی بسیار مناسب می‌باشند. چنین غذایی، وقتی روزانه به مقدار 4% وزن ماهیان مصرف شود، ضریب تبدیل غذایی را به 1.76 می‌رساند. (FCR) یعنی، با مصرف 1.76 کیلوگرم وزن خشک این غذا می‌توان یک کیلوگرم ماهی تولید کرد. به علاوه، مواد افزاینده ی رشد از قبیل: ویتامین Bکمپلکس، مخمر و کلرید کبالت و غیره را می‌توان به مقدار کمی‌برای افزایش رشد ماهی به غذا اضافه نمود. گزارش شده است که افزودن حدود 1میلی‌گرم کلریدکبالت در هر کیلوگرم غذا، رشد و بقای ماهی را تا بیش از 90% افزایش می‌دهد. معمولاً به منظور حفاظت ماهی در مقابل پارازیت‌ها، مواد آنتی‌بیوتیک نظیر ترامایسین را به مقدار 100میلی‌گرم در یک کیلو غذا می‌پاشند و مخلوط را مورد استفاده قرار می‌دهند. از غذای مکمل در ابتدا به اندازه 1درصد وزن بدن ماهیان پرورشی در روز استفاده می‌شود. به مرور با توجه به روش انتخابی، مصرف آن را 2 تا 3درصد افزایش می‌دهند.
برای پی بردن به مقدار مصرف غذای مکمل (براساس وزن کل ماهیان) بهتر است هر ماه، نمونه‌برداری کرد و طول و وزن ماهیان نمونه را تعیین و رشد ماهیان در آن دوره را نیز مورد ارزیابی قرار داد. این نمونه‌گیری حدود 20درصد تعداد هرگونه ماهی را شامل می‌شود. اگرچه، ممکن است با این نوع غذادهی دستی و کوددهی به استخر مواد معلق در آب زیاد شود، در چنین حالتی، سبزشدن آب در اثر شکوفاشدن جلبک‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
توالی غذادهی آبزیان
تعداد دفعات غذادهی روزانه و زمان غذادهی نیز از جمله عوامل موثر در رشد آبزی و کارآیی غذادهی هستند. غذادهی متوالی از احتمال بروز حالت گرسنگی مفرط می‌کاهد و زمینه را برای دستیابی به رشد یکنواخت و حداقل ضایعات غذایی فراهم می‌آورد.
در مورد ماهی، جیره روزانه به صورت متوالی 4 تا 6 نوبت در روز در اختیار ماهی‌ها قرار داده می‌شود. باافزایش رشد ماهی، تعداد دفعات غذادهی کاهش می‌یابد وبه یک یا دو نوبت در روز می‌رسد. غذادهی در ماهی‌ها عمدتاً در طول روز، یعنی بین 6 صبح تا 6بعد از ظهر، صورت می‌پذیرد اما در بچه ماهی‌ها مصرف مداوم و متوالی غذا ضروری می‌نماید.
در مورد میگو نیز تعداد دفعات غذادهی در روز بین 4تا 6 نوبت برای پست لاروها و میگوهای جوان و 3 تا 6 نوبت در روز برای پیش بالغین و بالغین متغیر است. مقدار غذایی که باید به صورت روزانه مصرف شود را به قسمتهای کوچک و متعدد تقسیم می‌کنند. در مورد میگوهای حفار، مانند گونه‌هایی نظیر Penaeus semisulcatus ومیگوی ژاپنی، غذادهی در اواخر عصر و اوایل شب ترجیح داده می‌شود. در مورد میگوی ببری (P.monodon) ومیگوی سفید (P.indicus)حدود 40 -45% جیره روزانه بین 6 تا 11 صبح و بقیه بین ساعت 2 ظهر تا 12 شب مصرف میگردد.
حجم جیره غذایی ماهی
جیره باحجم مناسب باید به منظور برآورده‌سازی نیازهای اختصاصی مراحل مختلف رشد مصرف شود. در صورتی که یک جیره خاص حاوی ذرات با ابعاد بالاتر یا پایین‌تر از حد معمول باشد، به منظور خارج نمودن چنین ذرات غذایی باید از غربال استفاده نمود. وجود ذرات بسیار ریز یا غبار اغلب سبب چسبندگی آبشش‌ها در ماهی و میگوها میگردد که به آبشش‌ها آسیب وارد می‌کند.
همچنین چسبندگی آبشش‌ها توسط غبار‌های موجود در جیره، بستری لازم برای رشد انواع میکرو ارگانیسم‌ها را فراهم می‌آورد؛ این امر آسیب بیشتری به حیوان وارد می‌آورد. غذاهای اضافی نیز موجب آلودگی آب خواهند شد. تک تک ماهی‌های موجود در یک سیستم پرورشی باید قادر باشند سهم خود ازجیره رادر هر نوبت غذادهی برداشت و دریافت کنند. بنابراین،تعداد ذرات غذایی در جیره روزانه باید با حداقل تعداد آبزیان زنده موجود برابر باشد. برای مثال، اگر تخمین زده می‌شود که150000 میگوی سفید در یک استخر موجود هستند، باید به هر میگو یک ذره غذایی برسد. فرض می‌کنیم که بیوماس کلی میگوها هزار کیلوگرم وبیوماس مربوط به جیره 6% باشد. بدین ترتیب مقدار جیره مصرفی باید روزانه 60 کیلوگرم باشد.
اگر این 60 کیلوگرم را به طور مساوی در 4 نوبت مصرف نماییم، پس هر وعده غذایی 15 کیلوگرم وزن خواهد داشت. هریک از این وعده‌های 15کیلوگرمی باید حاوی حدود 150000 ذره باشند تا تمامی میگوها به یک گرانول یا پلت دسترسی داشته باشند. بدین ترتیب، جیره‌های مصنوعی به منظور برآورده‌سازی نیاز تمامی جمعیت زنده باید از تعداد ذرات کافی برخوردار باشند.
روشهای غذادهی آبزیان پرورشی
روشهای غذادهی نیز باید اطمینان لازم را فراهم آورند که هریک از آبزیان پرورشی سهمی از غذای مصرفی را دریافت می‌دارند.
پلت‌ها، گرانول‌ها و خرده‌های خشک را می‌توان در محل پرورش ماهی ومیگو پخش نمود. به طور کلی، ماهی‌ها موجوداتی هستند که سریع غذا می‌خورند. در اغلب گونه‌ها جیره‌های خوش خوراک در مدت 15 تا 30 دقیقه به مصرف می‌رسند. اما میگوها به آرامی غذا می‌خورند و به همین علت توزیع یکنواخت پلت‌ها و گرانول‌ها در این موجودات امری ضروری است. برای استخرهای کوچک (کمتر از نیم هکتار) پخش غذا از طریق ریختن غذا از حواشی استخر کفایت می‌کند، ولی در استخرهای بزرگتر (بیشتر از نیم هکتار) پخش غذا در استخر علاوه بر روش فوق باید با پخش غذا در مناطق داخلی‌تر و دور از حاشیه استخر با کمک یک قایق کوچک همراه گردد. جیره‌های خمیری شکل و مرطوب را نباید در داخل استخر پخش کرد. بلکه باید در داخل سینی‌های پلاستیکی یا سفالی و در کف استخر و در قسمتهای حاشیه‌ای قرار داد. به منظور ایجاد حداکثر فرصت لازم برای تغذیه میگوها باید تعداد سینی‌های غذادهی کافی باشد (30 تا 40 سینی به ازای هر هکتار).
غذادهی
روش معمول غذادهی در استخرهای پرواربندی، مانند استخرهای پرورشی است که قبلاً توضیح داده شد. اگرچه، با توجه به طبیعت ماهی پرورشی و عادات غذایی آن، نوع مواد مصرفی و روش غذادهی آن، نوع مواد مصرفی و روش غذادهی آ نها می‌تواند تا حدی با هم فرق کند.
غذادهی (Feeding) ماهیان پرورشی
مربوط به فصل غذادهی ماهیان گرم یا سرد آبی (کپور) نوع غذای کمکی کپور علفخوار با کپورهای دیگر فرق دارد. کپور علفخوار معمولاً از علف‌های بن در آب مانند؛ هیدریلا، جگن، سراتوفیلوم و کارا و گیاهان علوفه‌ای آبزی نازک و علف‌های آبزی نشیر؛ علف‌های رونده (Napier grass) و برگ‌های نشاسته‌دار و مواد زائد گیاهی آشپزخانه‌ای تغذیه می‌کند. به این ماهیان در ماه اول دو مرتبه در روز و به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار غذا داده می‌شود و به مقدار غذا هر دو هفته یکبار و یا هرماه 100 کیلوگرم در هکتار اضافه میگردد و معمولاً غذای کپور علفخوار را روی یک قاب شناور مشبک که از چوب‌های بامبو ساخته شده است قرار می‌دهند.
غذادهی ماهیان آکواریومی
جلبک‌ها که اغلب در اطاف سنگ‌ها و در داخل آب رشد می‌کنند منبع غذایی خوبی برای ماهی‌هایی چون دم شمشیری‌ها، گوارامی‌های بوسنده (Kissing guaram) و مولی‌ها هستند. غذاهای سرشار از پروتئین مانند؛ سیکلوپس، دافنی، روتیفرها، کرم‌های قرمز توبیفکس، ناپلیوس آرتمیا، لارو پشه شیر نومید و غیره از غذاهای مورد توجه و دلخواه محسوب می‌شوند. غذاهای تازه از قبیل: کرم خاکی خردشده، میگو، ضایعات ماهی، ماهی جوشیده و خردشده یا کبد خام نیز، از مواد غذایی مناسب دیگری است که به راحتی می‌توان آنها را از فروشگاه‌های مخصوص خریداری کرد. پودر میگوی خشک‌شده را نیز با سفیده و زرده تخم‌مرغ ترکیب می‌کنند و کل مخلوط را با مقداری نمک به صورت خمیر در می‌آورند. سپس این خمی را با دستگاه دانه‌ساز دستی به شکل دانه درمی‌آورند. بعد از آن دانه‌ها را در سایه خشک می‌کنند. این غذاها را می‌توان انبار کرد و در مواقع لزوم مورد استفاده قرار داد. یک ظرف غذا ده حلقه‌ای، ظرفی است کروی که به منظور محصور کردن غذای خشک و جلوگیری از پراکنده شدن آن در سطح آب، از آن استفاده می‌شود. این حلقه همچنین سبب می‌شود که غذا از انتهای ظرف از محلی خاص از کف اکواریوم پایین آید. غذاهایی که به شکل فنجان هستند برای مصرف کرم‌های قرمز (Tubifex) در نظر گرفته می‌شوند. بهتر است که ماهیان آکواریوم با غذاهایی متنوع تغذیه گردند. چیزی که در تغذیه ماهی بایستی مورد توجه قرار گیرد، غذادهی به مقدار کم و به تعداد دفعات زیاد است. ماهی‌ها ممکن است یک یا دو بار در روز با توجه به نیاز و احتیاجاتشان تغذیه شوند. نکته جالب توجه و ارزشمند این است که ماهیان آکواریومی می‌توانند تا دو هفته بدون غذا زنده بمانند. غذای اضافی و در حال فساد را می‌توان 30 دقیقه بعد از غذادهی توسط یک شلنگ تمییز از محیط آکواریوم خارج کرد. اگر جایگاه‌های رشد جلبکی در دیواره آکواریوم مشاهده شد، می‌توان آنها را با یک گل تراش تراشید. گل تراش (Scraper) میله بلندی است که در انتهای آن یک گیره برای نصب پایه تیغ وجود دارد. در مورد مخازن اکواریومی که دارای پالایشگر زیستی هستند، لازم است که بستر سنگی و شنی را پی درپی از گازهای ناخواسته پاک کرد و از تداوم جریان آب مطمئن شد.
غذادهی میگو
به منظور افزایش رشد لاروهای میگو در استخرهای پرواربندی، سه روز درمیان از غذاهای کمکی نظیر؛ ضایعات ماهی، نرمتان، تاپیوکا (Tapioca) و مدفوع خوک که به شکل گلوله درآمده‌اند، به مقدار 5 تا 10درصد وزن بدن ماهیان، استفاده می‌شود. در برخی از کشورها، جوجه‌های مرغ مرده را خرد کرده و در استخرها می‌ریزند. لاشه‌های در حال فساد، یکی از غذاهای مطلوب برای میگوهای رفتگر به شمار می‌آید.
روشهای تغذیه آبزیان (بخش دوم)