به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در هفته سوم اردیبهشت بررسی زیستگاه‌ها و محل تخم‌ریزی ماهیان گورخری چهارمحال و بختیاری (Aphanius vladykovi , Coad) ششمین گونه از هفت گونه ماهیان آفانیوس (Aphanius) ایران در تالاب چغاخور در فصل لانه‌گزینی و زادآوری نشان داد که ماهیان مولد دچار جهش‌ها و نیز حرکات پیچشی و روبه پایینی می‌گردند که با رفتارهایی مانند فرار و یا رفتار ستیزه‌جویی احتمالی در آنها متفاوت است.
تحقیق جاری برای یافتن انگل احتمالی و نیز علت ابتلا در محل زیست این ماهی بومی در تالاب چغاخور صورت گرفت. باوجود مطالعات صورت گرفته در تالابهای استان در هیچ گزارشی از محققین به آلودگی این ماهی بومی به انگل آرگولوس اشاره نشده است و این مقاله اولین گزارش از بروز این انگل در ماهی گورخری چهارمحال و بختیاری است.
بیشتر بدانیم: انگل آرگولوس (Argulus) در ماهی
مواد و روش‌ها
صید ابتدایی ماهیان به منظور مشاهده انگل‌های روی ماهی و اطمینان از وجود انگل‌ها در جمعیت به صورت تصادفی در 6 نقطه از تالاب در عمق کم دریاچه که رفتارهای تولیدمثلی مولدین ماهی گورخری و ماهی مهاجم آمورنما در آن مشاهده می‌شد، صورت پذیرفت (فروردین تا شهریور 1390). نمونه‌برداری با استفاده از یک تورکیسه‌ای دست‌ساز با دهانه 1/5 و ارتفاع نیم متر با توری چشمه 0/3 میلی‌متر صورت گرفت. با توجه به هم‌زمانی و مجاورت محل تخم‌ریزی ماهیان گونه آمورنما P. parva در تالاب با ماهیان گورخری A.vladykovi، این ماهیان به عنوان ماهیان دیگری که می‌توانند در معرض آلودگی باشند در نقش شاهد انتخاب و در زیستگاه از آنها نیز نمونه‌برداری صورت گرفت.
شناسایی ماهیان براساس منابع موجود صورت پذیرفت. از محل احتمالی وجود جمعیت این پارازیت خارجی در زیستگاه ماهیان مورد بحث، برای مقایسه تراکم انگل، 108 نمونه‌برداری آب صورت گرفت. برای جداسازی انگل‌ها ماهیان زنده بر روی یک گاز استریل ساده قرار داده می‌شدند و با استفاده از یک پنس و اسکالپر انگل‌های تیره از بدن ماهی جدا و در صورت لزوم در محفظه‌های مناسب جداگانه برچسب‌دار نگهداری می‌شدند. آب ظرف حامل ماهی زنده و نیز بطری کاملا برای پارازیت‌های جدا شده از بدن ماهی مورد مشاهده قرار می‌گرفت. شناسایی پارازیت آرگولوس (Argulus foliaceus) در آزمایشگاه بر اساس کلید شناسایی (Kabata،1988) صورت گرفت. نکات لازم در مشاهدات در جا (in situ) یا توسط دفترچه یا به صورت ضبط صوت در گوشی‌های همراه ثبت می‌گردید.
برای مشاهده روند ابتلای آرگولوس در میزبانان، در یک آکواریوم آلوده به آرگولوس پناهگاه طبیعی آنها مشابه‌سازی شد تا از انتقال و نشانه‌های آلودگی آنها بر روی ماهیان گورخری و آمورنما (به عنوان شاهد) اطمینان حاصل گردد. به طور کلی در طی روز‌های نمونه‌برداری حدود 320 تورکشی صورت پذیرفت. حدود 200 ماهی از هر گونه مورد مشاهده قرار گرفت و برای تحلیل آماری نتایج از نرم‌افزارهای آماری اس پی اس اس نسخه 17 و مایکروسافت اکسل 2007 استخراج و برای پردازش تصاویر اصلی گرفته شده از نرم‌افزار فتوشاپ استفاده شد. یک مورد مقایسه تراکم آرگولوس‌ها در مکانهای مختلف با استفاده از تست ساده من – ویتنیU بر (0/05>P) صورت پذیرفت.
نتایج
نتایج مشاهده 18 ماهی اولیه آلوده صید شده از گونه گورخری A.vladykovi، آلودگی این ماهیان به انگل خارجی آرگولوس را نشان داد. نمونه‌برداری‌های بعدی نشان داد که از 151 ماهی گورخری صید شده به طور کلی 77 ماهی و از 66 ماهی گورخری ماده 46 (9،70%) و از 85 ماهی نر 31 قطعه (6، 35%) به آرگولوس آلوده هستند. برخی از لاشه‌های شناور دارای لکه‌های آسیب عفونت به ویژه درپایه باله مخرجی بودند که می‌توانست نشانه تیپیک آلودگی ثانویه حاصل از یک انگل خارجی و نوعاً آرگولوس باشد.
در ماهیان شاهد آمورنما P.parva که در مجاورت ماهیان گورخری و در همان ترال‌کشی صید می‌شدند با توجه به جدول شماره 1 آلودگی با میزانی بسیار کمتر مشاهده شد (7مورد از 94 ماهی). مشاهدات بعدی در تالاب نشان داد که ماهیان آمورنمای آلوده به این اکتوپارازیت‌ها تیره‌تر می‌گردند.
|
|
A.vladykovi |
P.parva |
A.vladykovi |
P.parva |
|
|
♂ |
♀ |
♂ |
♀ |
♂ |
♀ |
♂ |
♀ |
|
تعداد صید شده |
85 |
66 |
50 |
44 |
17 |
14 |
37 |
26 |
|
تعداد نمونه‌های آلوده |
31 |
46 |
4* |
3 |
0 |
1 |
1 |
0 |
|
درصد آلودگی |
36/5 |
69/7 |
8 |
6 |
0 |
7 |
2/7 |
0 |
*در دو مورد، ماهی نر تازه مرده واجد آرگولوس مشاهده شد.
جدول 1: آلودگی ماهیان اندمیک A.vladykovi و مهاجم P.parva در دو دوره زمانی به آرگولوس
آلودگی شدید در نمونه ماهیان گورخری صید شده آنها را به واکنش‌های رفع انگل خارجی نظیر فلاشینگ وادار می‌کرد (0/95±5/7= SE ± mean ؛ 13-1: Range). در سنجش طولی 109 آرگولوس جنس نر و ماده روی بدن ماهی اندازه طولی این انگل‌ها از 0/7 میلی‌متر تا 4/5 میلی‌متر متغیر بود (جدول دو). نمونه‌برداری‌ها نشان داد که بیشترین تراکم آرگولوس در مکانهایی است که محل‌های تخم‌ریزی ماهیان گورخری تا اواسط فصل تخم‌ریزی (اواخر خرداد) در آن شرایط قرار می‌گیرد و رفتارهای تولیدمثلی از آنها در این مناطق دیده می‌شود.
جدول 3 و نتیجه مقایسه تراکم آرگولوس‌ها نشان می‌دهد که آرگولوس‌ها در مناطق کم عمق و زیر 30 سانتی‌متر بر روی بستر گلی و در زیر ساقه‌های گیاهان آبزی میریوفیلوم (Myriophillum sp.) و سراتوفیلوم (Ceratophyllum sp.) که حاوی گل و خاشاک گیاهی بیشتری است، تراکم بیشتری دارند.
|
|
(mm)S.E ± متوسط طول |
دامنه مقادیر (mm) |
|
گونه |
♀ |
♂ |
کل |
♀ |
♂ |
کل |
|
* A.vladykovi |
1/8±42/8 |
1/9±36/1 |
1/4±39/5 |
64-22 |
59-19 |
64-19 |
|
** P.parva |
1/9±27/5 |
2/6±42/0 |
1/8±34/8 |
52-7 |
69-11 |
69-7 |
|
*** A.foliaceus |
0/1±2/5 |
0/1±2/7 |
0/1±2/6 |
4/5-0/7 |
4/5-0/7 |
4/5-0/7 |
|
(46 و 63): ♀, ♂ n***، (36 و 36): ♀, ♂ n**، (38 و 38) ♀, ♂ n* |
جدول 2: جنس و طول میزبانان و انگل‌های نمونه‌برداری شده از روی بدن آنها
براساس مشاهدات، ماهیان گورخری لانه‌های خود را بر اساس سنجش انجام شده در اوایل فصل زادآوری (23 اردیبهشت) در فاصله 18/8±555 سانتیمتری از ساحل (150 تا 980 سانتیمتری) انتخاب می‌کردند، ولی در اواسط فصل زادآوری (25 خرداد) با کاهش آب تالاب فاصله متوسط لانه‌ها به 12/2±190 سانتی‌متر از ساحل (دامنه 35 تا 525 سانتیمتری) کاهش یافت. عمق متوسط لانه‌ها نیز از عمق اولیه 55 سانتی‌متر (دامنه 30 تا 95 سانتی‌متر) به 40 سانتی‌متر (دامنه 15 تا 65 سانتی‌متر) کاهش نشان داد (جدول3).
ماهیان آمورنما که عمق متوسط 0/9±30 سانتیمتری را در فاصله 10/5±190 سانتیمتری اشغال می‌کردند، با خشک شدن مکانهای قبلی لانه‌های جدید را به عمق 1/2±35 سانتیمتری با فاصله متوسط 10/4±200 سانتیمتری از ساحل انتقال دادند (جدول 4) و این انتقال باعث مجاورت این دو جمعیت تخم‌ریز در زیستگاه نیز شد. از اواخر خرداد ماه و شروع ماه تیر به طور کلی زیستگاه‌های انبوه‌تر گیاهان آبزی کنار ساحل در تالاب چغاخور دچار برگ‌ریزی شده و شروع به از بین رفتن نمودند. این عامل در خارج شدن ماهیان گورخری از این کناره‌های کم‌عمق موثر بود و باعث شیفت جمعیتی ماهیان به بخش‌های داخلی‌تر آب تالاب می‌گردید. در نمونه‌برداری‌های این زمان، آلودگی انگلی در ماهیان کمتر مشاهده شد (جدول یک).
|
بستر سنگی |
بستر گلی |
در محل رویش گیاهان آبزی |
مشخصات نمونه‌برداری |
|
>cm30 |
<cm30 |
>cm30 |
<cm30 |
بالای گیاه |
زیر گیاه |
|
0/4±3/2* |
0/2±1/1 |
0/5±6/8 |
0/2±1/2 |
0/1±0/8 |
0/3±4/5* |
s.e±Mean |
|
30 |
30 |
30 |
30 |
30 |
30 |
n |
تاریخ نمونه‌برداری از 25 اردیبهشت تا 10 تیر ماه به فاصله‌های روزانه نامنظم؛
*: 0/05>P، Witney-U Mann |
جدول 3: تراکم آرگولوس‌ها در محل‌های مختلف نمونه‌برداری (در 100 میلی‌لیتر نمونه آب)
در آکواریوم آلوده به انگل‌ها، معلوم شد که (جدول 5) انتقال انگل به راحتی در شرایط اکواریوم به ماهیان گورخری صورت می‌پذیرد. در مدت 4 هفته که غذاگیری نیز توسط ماهیان انجام می‌شد، جز 3 نر سالم، بقیه ماهیان تلف شدند. از 18 ماهی گورخری نر معرفی شده به آکواریوم، 7 ماهی با آلودگی به اکتوپارازیت دچار عفونت شدند و ازبین رفتند و از میان 13 ماده با آلودگی به آرگولوس تلف شدند. یک ماده زنده مانده نیز بر روی بدن دارای آلودگی بود.
|
|
A. vladykovi |
P.parva |
|
موارد سنجش |
اول فصل تخم‌ریزی |
میانه فصل تخم‌ریزی |
اول فصل تخم‌ریزی |
میانه فصل تخم‌ریزی |
|
|
d |
h |
d |
h |
d |
h |
d |
h |
|
تعداد لانه‌های نمونه |
117 |
88 |
151 |
95 |
|
متوسط، cm |
18/8±555 |
1/1±55 |
12/2±190 |
1/2±40 |
10/5±190 |
0/9±30 |
10/4±200 |
1/2±35 |
|
دامنه تغییرات، cm |
980-150 |
95-30 |
525-30 |
65-15 |
640-25 |
65-10 |
455-40 |
60-10 |
|
d: فاصله لانه تخم‌ریزی از خط ساحلی، سانتی‌متر h: عمق آب لانه تخم‌ریزی، سانتی‌متر |
جدول 4: عمق و فاصله لانه‌های انتخابی ماهیان گورخری (A.vladykovi) و آمورنما (P.parva) در تالاب چغاخور
در میان ماهیان آمورنما، تلفات ناشی از آلودگی به آرگولوس در آکواریوم مشاهده نشد که دلیل آن اجتناب ماهی از گیاهان آبزی و کف آکواریوم و تجمع آنها در سمت غیرگیاهی آکواریوم بود. در اکواریوم نیاز همان حرکات فلاشینگ مشابه با طبیعت از سوی ماهیان گورخری مبتلا به ویژه ماده‌ها و نیز حرکت با سر به سمت پایین به خصوص به سمت قلوه سنگ‌های داخل آکواریوم به کرات دیده می‌شد. در ماهیان مرده مبتلا به آرگولوس نشانه‌ای عفونت زیر پوستی در روی پایه باله‌ها و به ویژه باله مخرجی و زیر باله سینه‌ای به مانند آنچه که در تالاب مشاهده شده بود، دیده می‌شد .
رفتارهای تولیدمثلی ماهیان گورخری و آمورنما و نیز شرح برخی از ویژگی‌های زیستگاه ماهیان مذکور در تالاب که می‌توانست مرتبط با ابتلای این ماهیان به انگل آرگولوس باشد در بخش بحث این مقاله ذکر می‌شود.
|
موارد سنجش |
A.vladykovi |
P.parva |
|
♂ |
♀ |
♂ |
♀ |
|
مرگ ناشی از ستیز یا ناشناخته |
8 |
3 |
1 |
2 |
|
مرگ افراد آلوده به آرگولوس |
7 |
9 |
- |
- |
|
زنده‌های آلوده به آرگولوس |
- |
1 |
- |
- |
|
زنده‌های غیر آلوده |
3 |
- |
5 |
4 |
جدول 5: ابتلا و تلفات ماهیان گورخری A.vladykovi و آمورنما P.parva در آکواریوم الوده به آرگولوس
ابتلای ماهیان گورخری به انگل آرگالوس (بخش دوم)