به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ یکی از انواع بیماری‌هایی که در اکثر مرغداری‌ها به چشم می‌خورد، بیماری کانیبالیسم یا همنوع خواری است. در این بیماری مرغها به هم نوک زده، یکدیگر را زخمی کرده و با تلفات زیاد به مرغداران زیان فراوانی می‌رساند. این بیماری در نژادهای سبک بیشتر از نژادهای سنگین مشاهده شده و در مرغداری‌هایی که مرغها در قفس نگهداری و پرورش داده می‌شوند، کمتر دیده می‌شود.
دلایل بروز بیماری کانی بالیسم به اختصار بشرح زیر می‌باشد:
1 -تغذیه دائم گله با دان پلت
2 - زیاد بودن ذرت در جیره غذایی
3 - ناکافی بودن تعداد آبخوری و دانخوری
4 - نبودن غذا در دانخوری به مدت طولانی
5 - کم بودن تعداد آشیانه تخمگذاری
6 - زیاد بودن میزان و شدت نور در سالن
7 - تراکم بالای جوجه‌ها در واحد سطح
8 - بالا بودن درجه حرارت محیط
9 -کمبود میزان پروتئین و مواد معدنی جیره
10 -وجود انگلهای خارجی مانند شپشک و کنه مرغی
11 -تهویه نامناسب
12 -نقص در کیفیت و کمیت دان
13 - نوک چینی نامناسب
14 -بطور کلی هر عاملی که ایجاد استرس نماید می‌تواند عکس‌العمل گله را به صورت نزاع و همنوع خواری سبب شود.
شکل‌های مختلف همنوع خواری:
1 -نوک زدن به مقعد:
این عارضه در مرغ‌های تخمگذاری که تولید زیاد دارند ایجاد می‌شود، بخصوص در مواردی که مقعد بر اثرعبور تخم، زخمی شده و خونریزی می‌کند، در این حالت ممکن است دستگاه تولیدمثل (لوله اویدوکت) بطور کلی بیرون کشیده شود. وقتی به علت عدم تناسب رشد آناتومیکی دستگاه تناسلی با رشد مرغ، تخم به زحمت خارج شده و موجب خونریزی و یا قرمزی ناحیه مقعد می‌شود، سبب تحریک مرغان و نوک زدن و تقلید کردن سایرین و گستردگی بیماری می‌شود. البته در این موارد گاهی تشخیص کانیبالیسم با پرولاپس واژن اشتباه می‌شود. این نکته را باید دانست که نوک زدن به مخرج می‌تواند سبب بیرون کشیدن روده پرنده و مرگ پرنده شود.
2 -نوک زدن به ناخن‌ها:
این شکل از کانیبالیسم در جوجه‌های کوچک دیده می‌شود. علت آن می‌تواند کمبود دانخوری و دوری از دانخوری و منابع حرارتی و یا بالا بودن دانخوری‌ها از سطح زمین باشد. در این صورت جوجه‌ها به بستر نوک زده و ضمن آن به ناخن سایر جوجه‌ها نیز نوک می‌زنند. جهت پیشگیری می‌توان در روزهای اول برای جلوگیری از خوردن بستر روی آن را با کاغذ پوشانده و سپس کاغذ‌ها را برداشت، همچنین می‌توان غذا را در دانخوری‌های بشقابی مخصوص در زیر ویا نزدیک منبع حرارتی قرار داد.
3 -خوردن پر:
این حالت بیشتر در گله‌هایی که کمبود عناصر غذایی و بخصوص مواد معدنی دارند دیده می‌شود. انگلهای خارجی نیز می‌توانند سبب بروز چنین حالتی شوند. در این حالت اگر اندازه پرها بزرگ باشد می‌تواند باعث خفگی حیوان شود.
4 -نوک زدن به سر:
این حالت معمولا پس از زخم شدن تاج و غبغب در اثر یخ زدن یا پس از جنگیدن شروع می‌گردد و با دیدن یک لکه خون بر روی سر، همنوع خواری تحریک می‌شود.
پیشگیری و درمان کانیبالیسم:
1 - افزایش مقدار پروتئین خوراک، بخصوص پروتئین حیوانی به میزان یک تا دو درصد.
2 - افزایش سلولز خوراک به وسیله سبوس و جو.
3 - تأمین هوای پاک، ملایم و یکنواخت.
4 - اگر بستر زیاد خشک یا زیاد تر نباشد، روزانه مقداری گندم یا جو در بستر ریخته شود که مرغها مشغول جمع آوری آن شوند.
5 - کاهش نور دهی تا حدی که کارگر فقط بتواند جلوی پای خود را ببیند.
6- تعویض خوراک با کمترین آثار کپک زدگی.
7 - کاهش تعداد مرغ‌های تخمگذار به پنج قطعه در هر مترمربع.
8 - افزایش نمک جیره به مقدار دو درصد برای چند روز.
9 - مرغ‌های تخمگذاری که روی زمین نگهداری می‌شوند باید چند هفته قبل از شروع تخمگذرای به لانه منتقل شده تا با محیط جدید آشنا شوند و این لانه‌ها در محل‌های نسبتاً تاریک قرار داشته باشد.
10 - لوازم و تجهیزات مرغداری باید متناسب با تعداد مرغها باشد.
11 - نوک مرغها باید برطبق اصول معینی چیده شود.
12 - تراکم مرغها در آشیانه کم شود.
13 - مبارزه با انگلهای خارجی.
14 - تأمین غذا و آب به مقدار کافی.
15 - افزایش متیونین جیره.
16 - مشغول کردن گله با ریختن دانه‌های صدف و یا سنگریزه در بستر.
نصب پرده‌های قرمز رنگ در محیط مرغداری، قرمز رنگ کردن شیشه‌ها یا استفاده از لامپ قرمز در سالن نیز روشی درمانی برای بیماری کانیبالیسم است، بدین وسیله مرغ تمام محیط را به رنگ قرمز می‌بیند و تشخیص لکه خون برایش مشکل می‌شود.
بیشتر بدانیم: تغذیه؛ عامل بازدارندۀ کانیبالیسم در مرغ‌های تخمگذار
درمان‌های دارویی پیشنهادی برای بیماری کانیبالیسم:
بهره‌گیری از ترکیبات حاوی ویتامین و اسید امینه و نیز کنترل خونریزی با ترکیبات حاوی ویتامین K، مصرف ب کمپلکس آفاق با داشتن ویتامینK ، گزینه مناسبی می‌باشد. همچنین در مواردی که تعداد طیور آسیب دیده، اندک می‌باشند و طیور بومی یا خانگی هستند، مصرف اسپری‌های آنتی‌بیوتیکی (کلر تتراسیکلین و اکسی تتراسیکلین) در ناحیه ناحیه زخم شده برای جلوگیری از عفونت باکتریایی در موضع در درمان موثر است.
منبع: کیمیافام
گردآوری :دکتر مهدی هدایتی (بورد تخصصی بهداشت و بیماری‌های طیور دانشگاه تهران)