به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری واروآزیس در حال حاضر، مهمترین و احتمالاً گسترده‌ترین آلودگی انگلی به شمار می‌آید.
آلودگی انگلی در ایران، برای اولین بار در تابستان سال 1363 در استان‌های شمالی و شمال غربی کشور گزارش گردید.
عامل بیماری کنه‌ای بنام واروآ جاکوبسونی می‌باشد. این انگل با چشم غیر مسلح دیده می‌شود. انگل دارای 4 زوج پاست. سطح پشتی دارای یک صفحه کیتنی کامل و سطح شکمی دارای چند کیتینی می‌باشد. اندام‌های انگل در سطح شکم قرار دارد.
سطح بدن انگل از سر تا انتهای شکم، حدود 2/1میلی‌متر و طول نهایی بدن حدود 7/1 میلی‌متر است. انگل در انتهای هر پا قلاب‌هایی دارد که باعث انتقال این انگل از زنبوری به زنبور دیگر می‌شود.
انگل با استفاده از اندام مکنده، فاصله‌ی بین قطعات کیتنی را پیدا واز همولنف زنبور تغذیه می‌کند. این انگل برای شفیره‌ها و زنبورهای بالغ یک انگل خارجی به شمار می‌آید.
تولید مثل کنه واروآ جاکوبسونی
کنه ماده چند ساعت (30 تا 60 ساعت) قبل از بسته شدن در حجره‌های محتوی لارو، وارد حجره شده و بین 2 تا 7 عدد تخم درون آن می‌گذارد. 24 تا 48 ساعت بعد، تخم‌ها تفریخ شده و از همان لحظه تولد از خون شفیره تغذیه می‌کنند. کنه‌های نوزاد در عرض 7 تا 8 روز بالغ می‌شوند. در ابتدای تولد کنه، صفحه‌های کیتینی سفید و مانند پشمک است و به تدریج با بلوغ، شروع به قهوه‌ای شدن می‌کند.
اولین تخمی که کنه ماده می‌گذارد، n کروموزومی (هاپلوئید) است و تبدیل به کنه نر می‌شود و تخم‌های بعدی ماده (دیپلوئید) هستند. با توجه به اینکه کنه ماده در هر حجره بین 2 تا 7 تخم می‌گذارد و به دلیل نر و ماده بودن تخم‌ها، سرعت تکثیر در کنه‌ها افزایش می یابد، در فصل تزاید به سرعت تکثیر می‌شوند؛ به طوری که 24 ساعت قبل از خروج زنبور از سلول، نسل بعدی کامل و آماده حمله به سایر زنبورها می‌شود.
مایت نر فقط در جفت‌گیری شرکت می‌کند. مایت ماده به پشت زنبور می چسبد و از همولنف آن تغذیه می‌کند.
روش‌های مبارزه با انگل واروآ
روش‌های مبارزه عبارتند از: 1- روش بیولوژیک 2- روش ژنتیکی 3- روش‌های شیمیایی
روش‌های بیولوژیک عبارتند از:
1- استفاده از سلول‌های نر: به این دلیل که برای انگل جذابیت بیشتری دارد. بدین منظور، در صورت وجود داشتن قاب وحشی بافی شده، این قاب را در اختیار ملکه قرار می‌دهیم تا درون آن تخم‌ریزی کند و اگر قاب وحشی بافی در دسترس نبود، یکی از شان‌هایی را که در آن حجره نر بیشتری وجود دارد، در گوشه کندو قرار می‌دهیم. چیزی حدود 8 درصد از انگل‌ها، جذب قاب نر می‌شوند. سپس می‌توان قاب را خارج کرد.
2- در آلودگی‌های بسیار شدید از روش حبس ملکه استفاده می‌کنیم. چون جرب برای تزاید نسل به شفیره نیاز دارد، ملکه را به مدت 24 روز حبس می کنیم تا نتواند تخم‌گذاری کند. این روش به دلیل این که ملکه در حبس است و نمی‌تواند تخم‌ریزی کند، ممکن است باعث بروز مشکلاتی از قبیل انسداد اویداکت و کاهش تخم‌ریزی شود. علاوه بر این حبس ملکه در این مدت، ضررهای اقتصادی زیادی دارد.
3- روش دیگر، حبس ملکه روی قاب‌های 3 تا 9 است که در این حالت خسارات کمتری به ملکه وارد می‌شود.
4- رفتار گاز گرفتن: تقویت رفتار گازگیری زنبورهای کارگر با دادن پودر شکر به آنها.
5- استفاده از گرما: کنه در مقایسه با زنبورعسل نسبت به گرما از حساسیت بالاتری برخوردار است. بنابراین اعمال گرمای حدود 44 درجه سانتیگراد به مدت چند ساعت می‌تواند باعث نابودی بخشی از جمعیت کنه‌ها شود. در این روش باید مراقب بود که قاب‌ها بر اثر سنگینی نرم مومشان مشکل طبیعی و عمودی خود را از دست ندهند.
6- استفاده از اسیدها و روغن‌های طبیعی
روش‌های ژنتیکی: 1- تکثیر نژادهایی که نسبت به واروآ مقاوم‌تر باشند.
2- پرورش زنبورهایی که دوره شفیرگی کوتاهتری دارند.
3- استفاده از زنبورهایی که رفتار گازگیری بیشتری دارند.
مبارزه با انگل واروآ با روش‌های شیمیایی
در ضمن می‌توان از محلول اسید فرمیک 85% به دلیل سوزاندگی بالا استفاده کرد؛ ولی در حالت عادی از محلول 60% بیشتر استفاده می‌شود.
همچنین می‌توان از ژل اسید فرمیک و نوار فیبری آن، دستمال آغشته به اسید فرمیک که آن را روی قاب‌ها قرار می‌دهند و از از نوار آپیستان استفاده کرد.
استفاده از اسید فرمیک به این دلیل پیشنهاد می‌شود که اولاً طبیعی است و اثر سویی ندارد و به راحتی قابل دسترس است، ثانیاً برعکس نوار آپیستان که بیشتر روی انگل بالغ مؤثر است، اسید فرمیک هم بر جرب‌های بالغ و هم بر شفیره‌ها و هم بر مایت‌های تراشه‌ای مؤثر است.
لازم به ذکر است به دلیلی که بیان خواهد شد، فقط در صورت لزوم از اسید فرمیک استفاده شود. معایب اسید فرمیک عبارتند از: سوزاننده بودن و این که اثرش فقط در دمای 25-18 درجه می‌باشد، تأ ثیرهای منفی آن روی زنبورهای بالغ و غیربالغ، آسیب دیدن مختصر ملکه، استفاده فصلی از آن که بیشتر در تابستان، برای 4 وعده و به فاصله ی 4 روز صورت می‌گیرد. به جای اسید فرمیک می‌توان از اسید لاکتیک که مثل آن ماده‌ای طبیعی است و نیز از روغن‌ها واسانس‌های گیاهی مثل نعناع و آویشن استفاده کرد.
استفاده از داروهای سیستماتیک مثل نوار آپیستان، نوار بایوارل (Byvarol)، نوار آپیگارد، محلول پرنیزینگ و فولبکس هم توصیه می‌شود.
در مورد مصرف آپیستان باید به این نکته توجه داشت که دارو به علت باقی ماندن در عسل و گرده، در فصل تولید محصول، منع مصرف دارد.
مهمترین عامل پیشگیری از بروز این بیماری، استفاده از کلونی‌های قوی در سطح زنبورستانهاست.
نوسنده: دکتر مرتضی طیبی