به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ شیر بهترین غذای طبیعی شناخته شده و یگانه منبع غذایی نوزاد پستانداران است و نقش مهمی در تغذیۀ کودکان در حال رشد ایفا می‌نماید، همچنین منبع غذایی ارزشمندی برای افراد بالغ به ویژه سالخوردگان می‌باشد. شیر به سبب داشتن دو جزء اصلی خود یعنی کلسیم و پروتئین در تغذیه انسان از جایگاه ارزشمندی برخوردار می‌باشد. پروتئین شیر حاوی اکثر اسیدهای آمینۀ ضروری است که معمولاً در غلات مورد مصرف غذایی مستقیم انسان به مقدار کم یافت می‌شود و نیز پروتئین‌های شیر به سادگی هضم می‌شوند و تقریباً با هزینه کمی تهیه می‌گردد.
نیازهای پرورش دام خود را بیابید.
سال 1903 اولین بار الکساندر گیلیز استرالیایی ماشین شیردوشی جدید را ساخت او یک کلاهک و یک لایه داخلی به ماشینی که قبلاً در بریتانیای کبیر ساخته شده بود، اضافه نمود. در صورت استفاده از ماشین شیردوشی میزان کار تا 3/1 و حتی در بعضی موارد تا 2/1 نسبت به شیردوشی با دست کاهش می‌یابد.
اجزاء مختلف ماشینهای شیردوشی:
1- خط خلاء: شامل پمپ خلاء، رزرو تانک، رگولاتور، گیج خلاءسنج، تراپ و... می‌باشد. در صورت خراب بودن رزرو تانک، باعث می‌شود که خلاء به‌حد نصاب نرسیده، شیردوشی را با مشکل مواجه می‌سازد. همچنین اگر گیج خلاءسنج معیوب باشد در صورتی که در کار هر قسمت دیگر خللی وارد شود مشخص نمی‌شود. با خراب شدن رگولاتور فشاری که برای دوشی لازم است یا افت کرده و یا زیادتر از حد معمول خواهد بود.
تراپ بر سر راه خط شیر و خط خلاء قرار گرفته و از ورود شیر به خط خلاء و خرابی آن جلوگیری می‌کند.
شایان ذکر است که فشار مورد نیاز جهت دوشش دام 15-13 اینچ جیوه می‌باشد. و برابر است با 50-34 کیلو پاسکال.
2- پولساتور: قلب، نبض‌ساز: پولساتور به طور متناوب و برنامه‌ریزی شده باعث مسدود شدن لاینر در جلوی سرپستانک‌ها شده و از دوشش جلوگیری به عمل می‌آورد.
در صورتی که کابل‌های ارتباطی در نبض‌سازهای برقی پوسیده و خراب باشند باعث ورود برق به نرده‌های شیردوشی می‌شود.
اگر پولساتور زیادتر و یا کمتر از حد معمول ایجاد نبض نماید موجب آزار پستان گاو خواهد شد.
همچنین ممکن است پولساتور فقط حالت دوشش را ایجاد کند که این امر باعث می‌شود تا سر پستانک آسیب دیده و همچنین مشکلات ورم پستان شروع به خودنمایی کنند. و اگر فقط در حالت استراحت قرار گیرد باعث جلوگیری از دوشش دام می‌شود. مقدار خلائی که برای تولید نبض به کار می‌رود با مقداری خلاء وارد شده به نوک سرپستانک یکسان باشد.
3- واحد دوشنده: شامل لاینرها، کلاهک‌ها، خرچنگی (فنجانک) و شلنگ‌های کوتاه می‌باشد.
از تمام قسمت‌های یک ماشین شیردوشی تنها لاینرها هستند که با بدن دام درتماسند. لذا توجه به نکات زیر در این زمینه حائز اهمیت می‌باشد.
الف. جنس لاینرها طبق استاندارد صنایع غذایی و عمر کارکرد آنها با توجه به توصیه شرکت سازنده باشد.
ب. تمیزی و نظافت لاینرها از اهمیت به سزایی برخوردار می‌باشد.
ج. به‌محض مشاهده بیماری ورم پستان نسبت به تعویض لاینرها اقدام فوری انجام پذیرد.
د. دهانه لاینرها گشادتر از حد معمول (بیش از 20 میلیمتر) نباشد.
ن. در هنگام تعویض لاینرها هر 4 لاینر همزمان تعویض شود.
خرچنگی مخزن موقت شیر می‌باشد که دارای دگمه، درب خرچنگی، فرفره، کاسه درب خرچنگی و ته خرچنگی می‌باشد. در صورت معیوب بودن هرکدام از قسمت‌های یاد شده در کار شیردوشی خلل ایجاد می‌شود. فراموش نشود که عدم نظافت خرچنگی نیز در کیفیت شیر استحصالی و سلامت پستان گاو اثر بسزایی دارد.
4- واحد رکوردگیری و انتقال شیر: این و احد‌ها دربرگیرنده شیشه رکوردگیری، میلکومتر، رسیور، والوها، خطوط انتقال شیر و پمپ شیر می‌باشد. در رابطه با اجزاء نامبرده نکات زیر قابل توجه می‌باشد.
الف. نشتی قسمت‌های مختلف که سبب افت خلاء می‌شود.
ب. رعایت نکردن بهداشت قسمت‌های فوق که محیط خوبی را برای رشد میکروب‌ها فراهم می‌کند.
ج. استفاده از صافی یا فیلتر در جلوی شیر، قبل از ورود به مخازن نگهداری که از ورود ذرات خارجی و لخته‌های احتمالی شیر به داخل تانک جلوگیری به عمل می‌آورد.
5- واحد خنک‌کننده شیر: پایین آوردن سریع دمای شیر دوشیده شده برای جلوگیری از رشد و نمو میکروب‌ها بسیارسودمند می‌باشد. که در این رابطه بهترین دما بین 4-2 درجه سانتیگراد توصیه می‌شود.
6- واحد شستشو در شیردوشی: چون شیر محیط مغذی برای رشد باکتریهاست لذا شستشوی دستگاه بلافاصله بعد از دوشش ضروری است.
آخرین نکته اینکه ماشینهای شیردوشی هرچند ماه یکبار نیاز به سرویس توسط افراد متخصص دارد و توجه به این مهم نه تنها در کیفیت شیر استحصالی بلکه در سلامت دام‌های گله تأثیر بسیار زیادی دارد.
فیزیولوژی تولید و ترشح شیر
شیر توسط غددی به نام غدد پستانی تولید می‌شود. گاو دارای 4 غده پستانی یا کارتیه است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که چیزی حدود 60درصد شیر گاو در کارتیه‌های عقبی و 40درصد آن در کارتیه‌های جلویی پستان تولید می‌شود. شیر هر غده پستانی توسط یک سرپستانک ویژه به منفذ سر پستانک هدایت شده و خارج می‌گردد.
سرپستانک هر کارتیه فقط شیر ترشح شده توسط همان کارتیه را تخلیه می‌کند. منفذ سرپستانک از خروج شیر در بین دو دوشش جلوگیری می‌کند و ضمناً مانع ورود باکتری و مواد زاید خارجی به داخل پستان می‌گردد.
در بالای سرپستانک مخزنی به نام غده پستانی قرار دارد. حدود 15تا 20 مجرا که به آن مجاری اصلی گفته می‌شود شیر را به داخل غده پستانی می‌ریزند. این مجاری خود به دفعات زیادی منشعب شده و در نهایت مجاری کوچکتر و باریکتری را تولید می‌کنند که به آنها مجاری کوچک گفته می‌شود. مجاری کوچک در نهایت به بافت ترشحی پستان به نام آلوئول ختم می‌شوند. آلوئول‌ها واحدهای ترشحی شیر محسوب می‌شوند و شامل یک حفره به نام حفره آلوئولی بوده که یک ردیف سلول ترشحی شیر (سلولهای آلوئولی) و تعدادی سلولهای پوششی ماهیچه‌ای بر روی آن قرار می‌گیرند.
تحقیقات انجام گرفته نشان می‌دهد که چیزی حدود 40درصد از شیر تولید شده در غده پستانی و مجاری اصلی و 60درصد دیگر در مجاری کوچک و آلوئول‌ها قرار گرفته‌اند. درواقع تحریک موقع شیردوشی باعث ترشح هورمون اُکسی‌توسین شده که این هورمون با تأثیر سلولهای ماهیچه‌ای باعث انقباض آلوئول‌ها و مجاری کوچک می‌شود، مواد اولیه لازم جهت سنتز شیر توسط خون به سلولهای آلوئولی آورده می‌شود که این سلول‌ها پس از سنتز اجزاء شیر آن را به داخل حفره آلوئولی ترشح می‌کنند.
منابع: انجمن سلامت گله‌های شیری دانشگاه فردوسی مشهد ـ گروه صنعتی دمیرچی
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش دوم)
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش سوم)
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش چهارم)
آشنایی با نحوه کار دستگاه شیردوشی (بخش پنجم)