نژادهای شاخص مرغ و خروس بومی ایرانی

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ایران از نظر رتبه‌بندی در شاخص‌های جهانی محصولات دام در سال 2010، دارای رتبه‌بندی به شرح زیر است:
 

نژاد مرغ و خروش موردنظر خود را بیابید.

با توجه به این که نژادهای خروس به تنهایی ذکر نمی‌شوند، معمولاً نژادهای مرغ (ماکیان) به‌معنی نژاد مشترک مرغ وخروس مطرح می‌شود،  هرچند که در برخی از نژادها شکل ظاهری خروس با شکل ظاهری مرغ از همان نژاد تفاوت آشکاری دارد، اما معمولاً در اغلب نژادهای ماکیان شباهت‌های زیادی بین مرغ وخروس در یک نژاد مخصوص دیده می‌شود.

خروس معمولاً بیشتر از یک جفت (مرغ) برای خود انتخاب می‌کند و چون نمی‌تواند محافظت از تک تک لانه مرغها انجام بدهد، لذا عموماً منطقه‌ای را که مرغهایش در آنجا هستند مراقبت می‌کند و چنانچه خروس دیگری به محدوده او نزدیک شود به او حمله خواهد کرد. در طی روز خروس در جائی بلندتر از زمین (بین 2-1 متر) می‌نشیند و مراقبت از محدوده و مرغهایش را در مقابل خطر حمله دیگر جانوران و خروسهای دیگر انجام می‌دهد و چنانچه احساس خطری بکند با درآوردن صداهایی از خود به مرغها اعلام خطر می‌کند.

مرغ خانگی (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) یکی از ماکیان‌سانان است. مرغ خانگی نر، خروس نامیده می‌شود. مرغ یا ماکیان پرنده‌ای است از خانوادۀ قرقاولان (Phasianidae) یا سیخک‌داران، زیر ردۀ نومرغان، از راستۀ ماکیان‌‌سانان ‎(Galliformes). گفته می‌شود که همه نژادهای ماکیان از چهار نوع وحشی زیر پدید آمده‌اند:

1) گالوس-گالوس: مثل مرغ جنگلی قرمز

2) گالوس – لافایتی: مثل مرغ جنگلی سیلان

3) گالوس سونراتی: مثل مرغ جنگلی خاکستری

4) گالوس – واریوس: مثل مرغ جنگلی آبی و سبز

یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ خانگی، بیش از 10.000 سال پیش در ویتنام صورت گرفته‌ است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده‌ است. سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن 5 پیش از میلاد به یونان راه یافت. مرغ از دوران سلسله 18ام فراعنه در مصر شناخته شده بوده و طبق گزارش سالانۀ توتموس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می‌گذارد، بعنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده‌ است. اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.

تحقیقات ژنتیک حاکی از آن است که نیای مرغ خانگی، خروس جنگلی قرمز و خاکستری (G.sonnerati)  است. گرچه نسل دورگه‌ای که حاصل این دو نژاد باشد در اکثر مواقع نازا و عقیم می‌باشد، اما ژن عامل پوست زرد در مرغ، در خروس جنگلی قرمز (نزدیکترین خویشاوند مرغ) نبوده و به احتمال بسیار زیاد این ژن از گونۀ خاکستری به میراث گرفته شده‌است.

مرغ پرشمارترین و شایع‌ترین جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعیتی بیش از ۲۴ میلیارد در سال ۲۰۰۳. هیچ پرنده‌ای در جهان به این شماره نمی‌رسد.

مرغها معمولا تمایل دارند در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخمهای آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهند. گاهی نیز بر سر تخمگذاری در یک محل خاص بسیار لجوج و یکدنده می‌شوند. بسیار اتفاق می‌افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگیر شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می‌گذارند.

مرغها توانایی پریدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبکتر می‌توانند که بر روی نرده و یا شاخه‌ها، جایی که بطور طبیعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولا عمل پریدن را برای جستجو و یا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.

مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروسها از گله سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولا موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.

نژادهای شاخص ماکیان در ایران

1) مرندی

نژاد:

بهترین نژاد تخمگذار ایران

    
مرغ و خروس مرندی
 

مشکی و سفید. رنگ مشکی مقبولیت بیشتری دارد.

پراکندگی:

اصل این نژاد از مرند آذربایجان بوده و پراکندگی این نژاد در آذربایجان و غرب ایران زیاد است.

جمعیت:

تعداد نامعلوم و روبه انقراض.

جوجه نژاد مرندی
 

در 6 یا 7 ماهگی بوده و در سن بلوغ، خروس‌ها حدود 3 کیلوگرم و مرغها 2 کیلوگرم وزن دارند.

میزان تخمگذاری:

سالیانه حدود 120 تا 180 و در شرایط مناسب به 250 عدد نیز می‌رسد.

وزن تخم‌مرغ:

50 گرم و رنگ پوست تخم‌مرغ، قهوه‌ای روشن است.

تخم‌مرغ مرندی
 

1- منقار سیاه یا خاکسترى.

2- لاله گوش کوچک سفید.

3- ریش قرمز و به اندازۀ متوسط.

4- جثه عمیق و با طول متوسط بطوری‌که بدن جمع و‌جور به‌‌نظر مى‌رسد.

5- ساق پا داراى پر و جهت پرها به ‌طرف خارج است.

6- پنجه‌ها بدون پر مى‌باشد.

7- رنگ پر و بال سیاه با انعکاس سبز رنگ.

8- وزن در سن بلوغ در مرغ‌ها 2/2-2 کیلوگرم و در خروس‌ها 3-5/2 کیلوگرم است.

9- بلوغ جنسى خوب و در 7-6 ماهگى به تخم مى‌آید.

10- میزان تخمگذارى سالیانه در شرایط روستائى ۱۲۰ تا ۱۵۰ عدد و در شرایط مناسب حتى ۱۸۰ عدد نیز مى‌رسد.

11- وزن تخم‌مرغ در حدود ۵۰ گرم و از نظر خاصیت مادرى و کرچى مرغ خوبى مى‌باشد.

12- کرچى معمولاً در بهار و پائیز دیده مى‌شود.

13- رنگ تخم‌مرغ قهوه‌اى روشن مى‌باشد.

14- نطفه‌دارى تخم‌مرغ در این نژاد مناسب است.

بیشتر بدانیم:
پرورش و نگهداری خروس لاری

2) نژاد لاری

نژاد:

آرام و ساکت (بر خلاف ظاهر و عقیده عموم)، گوشتی با ظرفیت ژنتیکی بالا

لاری قرمز
 

جثه:

بزرگ، بلند، کشیده. فرم بدن در هر دو جنس کاملاً شبیه به‌‌هم است و فقط از نظر اندازه جثه و وزن با هم فرق دارند. سینه پهن و عمیق و پرگوشت، گوشت سینه سفت و پر، پشت پهن و داراى شیب از جلو به عقب مى‌باشد. بال‌ها محکم به بدن چسبیده است، پرهاى دم با زاویه ۴۵ درجه بالاتر از امتداد پشت قرار گرفته است (درصورتی‌که در نژاد مالاى امتداد زاویه اتصال پرها به بدن به‌طرف پائین متمایل است) ساق پا با زاویه ملایمى به ران متصل شده است. از این‌رو به‌طور کلى فرم مخصوصى به بدن این نژاد مى‌دهد.

لاری قهوه‌ای
 

رنگ:

قرمز، قهوه‌اى، گل‌ باقلائى و سفید.

پراکنش:

اکثرا در تهران، خراسان و اردبیل. تعداد کمی در ناحیه لار، چابهار و کنارک. معمولا خالص‌ترین نوع این نژاد در اردبیل پرورش داده می‌شود. در خراسان به‌خصوص در نواحی مرزی تعدادی از این نژاد یافت می‌شود. (در نواحی مرزی افغانستان با ایران نژادی شبیه به نژاد لاری پرورش داده می‌شود که نژاد افغانی نام دارد ولی بر اساس شواهدی، این نژاد نیز نوعی از نژاد لاری است که تنها از نظر وزن از نژاد لاری سنگین‌تر است و سایر خصوصیات مشابه است).

جوجه لاری
 

خصوصیات تولیدی نژاد لاری:

1- مرغ‌های نژاد لاری از نظر کلی جزء نژادهای سنگین هستند. سرعت رشد و رویش پرها در بین افراد این گروه نژادی در ابتدا کند می‌باشد ولی از سن سه ماهگی به بعد از سرعت رشد نسبی خوبی برخوردارند.

2- سن بلوغ جنسی و تخمگذاری اغلب در 7 ماهگی (27 تا 28 هفتگی) بوده و تخمگذاری با تخم مرغ‌های ریز شروع می‌شود.

3- مقدار تخمگذارى سالیانه اغلب در حدود 100-80 عدد با وزن متوسط هر تخم‌مرغ 50 گرم می‌باشد. چون مرغداران اغلب انتخاب را از نظر وزن انجام مى‌دهند از این‌رو توجه چندانى به تولید تخم‌مرغ در این نژاد نشده است ولى به‌نظر مى‌رسد چنانچه سلکسیون از نظر تولید تخم‌مرغ انجام مى‌گیرد افزایشى در میزان تولید و حتى وزن تخم‌مرغ به‌وجود خواهد آمد.

4- ضریب تبدیل غذایی بسیار نامطلوب می‌باشد، بطوری‌که در مقابل حدود 20 کیلوگرم غذای مصرفی، 1 کیلوگرم تخم‌مرغ تولید می‌شود.

5- گوشت و تخم‌مرغ آنها دارای طعمی مطلوب بوده ولی در سنین پایین از گوشت خوبی برخوردار نمی‌باشند.

تخم‌مرغ لاری
 

خصوصیات ظاهری لاری‌ها:

1- سر: نسبت به بدن کوچک به‌نظر مى‌رسد. فرم سر به اصطلاح مارى مى‌باشد. تاج اغلب در انواع اصیل، توت‌‌فرنگى شکل است.

2- چشم: چشم‌هاى درخشان و عقابى و نارنجى رنگ است.

3- تاج و ریش: اغلب کم است. تاج در خروس‌ها قرمز تیره و در مرغ‌ها قرمز معمولى است.

4- لاله گوش: در تمام انواع این نژاد قرمز است.

5- منقار: کوتاه و رنگ آن زرد است. در بعضى انواع، لکه‌هاى قهوه‌اى رنگ در منقار بالائى وجود دارد. خود منقار بسیار محکم مى‌باشد.

6- گردن: نسبتاً بلند و استوانه‌اى است و انتهاى آن تقریباً در بدن فرو رفته است.

7- وزن: مرغ‌های بالغ یکساله حدود 4-3 کیلوگرم و خروس‌ها در همین سن، 5-4 کیلوگرم و بیشتر می‌باشد. در خروس‌های مسن، وزن گاهی به 6/5-6 کیلوگرم و بیشتر هم می‌رسد.

8- تخم‌مرغ: به‌رنگ کرم تا قهوه‌ای تیره و به شکل بیضی کشیده و با پوسته‌ای نسبتا ضخیم است و قالب تخم‌مرغ، اغلب کمى کشیده‌تر از حد معمول مى‌باشد.

9- قلم پا: کلفت و بلند و رنگ آن اغلب در نژادهای اصیل، زرد مایل به قهوه‌اى و در برخى انواع، قهوه‌اى پر رنگ و حتى تیره مى‌باشد.

10- پنجه: پهن و داراى ۴ انگشت.

11- دفعات کرچى: تقریباً زیاد و معمولاً ۳-۲ بار کرچى در سال دیده مى‌شود. بدین ترتیب که معمولاً بعد از گذاردن هر ۴۰-۳۰ تخم، مرغ دچار کرچى مى‌شود.

12- زمان کرچی: معمولا از اوایل اسفند تا خرداد و در اوایل پائیز روى مى‌دهد.

13- حس مادرى و جوجه‌کشی: نژاد خوبى از این نظر محسوب نمى‌شوند. زیرا به مناسبت فرم مخصوص بدن و سنگینى جثه و فرم سینه و بالاخره عدم توجه، اغلب تخم‌ها را شکسته و مى‌خورند. همچنین در هنگام خروج جوجه‌ها از تخم در اثر عدم توجه ممکن است جوجه‌ها را در زیر بدن سنگین خود خفه کنند. اغلب نسبت جوجه‌هاى به‌دست آمده به تخم‌مرغ‌هائى که در زیر مرغ گذارده شده نصف و حتى به نسبت یک‌‌سوم است. از این‌رو کمتر از مرغ‌هاى این نژاد براى جوجه‌کشى طبیعى استفاده مى‌شود و بیشتر مرغداران براى زیاد نمودن این نژاد تخم‌مرغ‌هاى مزبور را در زیر مرغ‌هاى نژاد دیگر مى‌خوابانند و پاره‌اى نیز اخیراً از ماشین‌هاى جوجه‌کشى کوچک براى تولید جوجه در این نژاد استفاده مى‌کنند.

14- درصد نطفه‌‌دارى: نسبتاً خوب. شاید علت این امر زیاد بودن نسبت خروس‌ها در گله مرغ‌ها مى‌باشد. زیرا اغلب مرغداران براى هر ۳ تا ۴ مرغ یک خروس در گله رها مى‌کنند.

سایر اطلاعات:

مطالعات انجام شده روى این نژاد نشان داده است که فرم بدن نژاد به‌طورکلى شبیه به نژاد Malay و نژاد کورنیش (Cornish) است. در طى قرن 16 و 17 میلادی، دریانوردان انگلیسى تعدادى از مرغ‌هاى نژاد مالاى را از آسیاى شرقى به انگلستان منتقل کردند و سپس در آنجا با آمیخته‌گرى این دو نژاد با نژادهاى بومى نژاد کورنیش را به‌وجود آوردند.

طبق روایت در آن هنگام در موقع توقف کشتى‌هاى مزبور در سواحل خلیج همیشه پارس ایران، تعدادى از مرغ‌هاى مالا را نیز به ساکنین بنادر فروختند. بدین ترتیب به‌نظر مى‌رسد که نژاد لارى اولین‌بار از اعقاب مرغ‌هاى مزبور در ناحیه لارى تشکیل شده است و به‌این دلایل به نژاد لارى معروف شده و سپس به‌مرور از لار به سایر نقاط ایران برده شده است.

تشابه فرم بدن این نژاد با نژاد مالاى و همچنین عدم شباهت قالب بدن این نژاد با نژادهاى بومى دیگر در ایران و بالاخره مبداء اولیه تشکیل این نژاد که در کناره خلیج فارس بوده است همگى مؤید فرضیه قرابت نزدیک این نژاد با نژاد مالاى مى‌باشد.

این نژاد در ایران بیشتر براى جنگ انداختن به‌کار برده مى‌شود و از این‌رو نگهدارى این نژاد هنوز کاملاً جنبه اقتصادى پیدا نکرده است. معهذا علاقه‌مندان به این نژاد اغلب سعى دارند که آن را به‌طور خالص نگهدارى کنند. به‌همین سبب این نژاد را مى‌توان تنها نژاد خالص ایران محسوب کرد. این نژاد از نظر تولید گوشت و فرم مناسب بدن و همچنین ظرفیت ژنتیکى تولید بسیار جالب مى‌باشد. بعلاوه در تهران و برخى از شهرستان‌ها صاحبان این نژاد علاقه زیادى به جنگ انداختن خروس‌ها دارند و بر سر پیروزى خروس‌ها شرط‌بندى‌هاى زیاد و گاه کلانی صورت مى‌گیرد.

معمولاً نژاد لاری، نژاد آرام و ساکت است ولى خروس‌هائى که براى به جنگ انداختن به‌کار مى‌روند به‌طور خاصى (با خوراندن گوشت و خون) مورد تربیت قرار مى‌گیرند و حس مبارزه‌‌طلبى و جنگ‌‌جوئى آنها تحریک مى‌گردد، بطورکه کاملاً خصوصیات نژادهاى جنگى را پیدا مى‌کنند و حتى گاهى اوقات به انسان و بخصوص به کودکان نیز حمله مى‌کنند.

نکته جالب در خروس‌هاى لارى این است که خروس‌هاى این نژاد، در میدان نزاع به هیچ ‌وجه عقب‌‌نشینى نمى‌کنند و تا آخرین نفس مبارزه را ادامه مى‌دهند.

انواع نژاد لارى:

نژادهای مختلفى از نژاد لارى در ایران مشخص شده است، فرم بدن در تمام این جورها تقریباً شبیه به‌هم بوده و طبق استانداردى است که قبلاً شرح داده شده است، فقط از نظر رنگ پر و بال با هم فرق دارند، به‌طورکلى از نظر رنگ پر و بال جورهاى مختلف نژاد لارى که در ایران وجود دارد به قرار زیر مى‌باشد:

1- لارى قرمز: مهم‌ترین و اصیل‌ترین این نژاد را تشکیل مى‌دهد. رنگ پر و بال خروس درخشنده و با تلألو زرد رنگ و لکه‌هاى سیاه در پر و بال و مخصوصاً در زیر شکم و بال‌ها است. پرهاى دم در قاعده قرمز و در انتها سیاه است. رنگ مرغ‌ها روشن‌تر از رنگ خروس‌ها مى‌باشد. 

2- لارى قهوه‌اى: منظره عمومى پرها قهوه‌اى و اغلب رگه‌هاى سیاه در آن دیده مى‌شود. رنگ سینه سیاه‌تر از رنگ قسمت‌هاى دیگر بدن است، در این نوع معمولاً برعکس نوع قبلى رنگ خروس‌ها روشن‌تر از رنگ مرغ‌ها مى‌باشد.

3- لارى گل ‌باقلائى و سفید: رنگ پر و بال در بعضى از انواع لارى‌ها سفید است، رنگ سفید به‌ندرت دیده مى‌شود چون اغلب داراى نوارها و لکه‌هاى سیاه و یا طوسى و یا زرد مى‌باشند. این نوارها بیشتر در پرهاى پشت و پرهاى بال و شانه و گردن وجود دارد.

لاری گل باقالی

بیشتر بدانیم:
مرغ و خروس نژاد مرندی (Marandi fowl)

پیشنهاد و راهکار:

1- رسیدگی مسئولین و متولیان صنعت ماکیان کشور به نژادهای بسیار با ارزش بومی.

2- رسیدگی به تغذیه اصولی و استفاده از خوراک تمیز و پاک (بدون کپک، حاوی انرژی و ویتامین بالا و...) مانند علوفه هیدروپونیک یا جوانه ارگانیک.

3- احیای ماکیان (مرغ و خروس) بومی.

4- برگزاری سمینار یا کنفرانس برای این نژادها.

5- شناسائی ماکیان باقیمانده از نژادهای بومی ایران (بویژه نژادهای در معرض انقراض).

6- تشکیل تشکل نژادی، انجمن، NGO و غیره.

منبع:

itpnews.com