به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ آنتی‌بیوتیک‌ها از مهمترین داروهای ضد باکتریایی می‌باشند که در درمان بیماریهای مختلف انسان و دام و طیور بکار می‌روند. طبق تعریف اولیه‌ای که ارائه‌شده، آنتی‌بیوتیک‌ها موادی هستند که توسط میکروارگانیسم‌ها تولید شده و اثر مهاری یا تخریبی خود را روی سایر میکروارگانیسم‌ها ظاهر می‌سازند.
تقسیم‌بندی آنتی‌بیوتیک‌ها از نظر منشاء :
1- منشاء طبیعی
- کفکها، مانند: پنی‌سیلین‌های طبیعی و گریزئوفولوین
- قارچ‌های پست، مانند: استرپتو مایسین - کلر تتراسیکلین - اکسی تتراسیکلین - اریترومایسین - نئومایسین - نیستاتین و سفالوسپورین
- باکتری‌ها، مانند: باسیتراسین - پلی میکسین‌ها و تایروتریسین
2- منشاء نیمه‌ساختگی
- مانند: اگزاسیلین - گلوگزاسیلین – آمپی‌سیلین – دی‌هیدرواسترپتومایسین - تتراسیکلین
3- منشاء ساختگی
- مانند: کلرامفنیکل و رولی تتراسیکلین
طیف اثر آنتی‌بیوتیک‌ها :
بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها روی عده زیادی از جرم‌ها موثر هستند لذا به این دسته از آنتی‌بیوتیک‌ها، وسیع‌الطیف گویند و بعضی فقط روی عده کمی اثر می‌کنند که آنها را با طیف محدود می‌نامند.
براین اساس آنتی‌بیوتیک‌ها به سه گروه تقسیم می‌شوند :
- گروه اول عمد تا روی باکتری‌های گرم مثبت موثرند مانند پنی‌سیلین‌های نیمه‌ساختگی
- گروه دوم عمدتاً روی باکتری‌های گرم منفی هوازی اثر می‌گذارند مانند پلی‌میکسین‌ها
- گروه سوم روی هر دو دسته باکتری‌های گرم مثبت و منفی موثرند مانند تتراسیکلین‌ها
سینرژیسم و آنتاگونیسم اثر:
آنتی‌بیوتیک‌ها را بر اساس دارا بودن توافق اثر و یا تضاد اثر با یکدیگر به دو گروه تقسیم نموده‌اند.
گروه اول شامل: پنی‌سیلین‌ها - استرپتومایسین - باسیتراسین - نئو مایسین و پلی میکسین‌ها است.
گروه دوم شامل: تتراسیکلین‌ها - کلرامفنیکل - اریترومایسین و نووبیوسین می‌باشد.
هریک از این دو گروه در داخل خود ممکن است سینرژیسم اثر داشته‌باشند ولی آنتاگونیسم اثر ندارند. اما داروهای گروه اول ممکن است با گروه دوم آنتاگونیسم اثر داشته‌باشند . برای مثال پنی‌سیلین با استرپتومایسین سینرژیسم اثر دارد و پنی‌سیلین و کلرامفنیکل با یکدیگر آنتاگونیسم اثر دارند .
مقاومت باکتریایی :
بر اثر یکسری عوامل از جمله مصرف بی‌رویه داروها باکتری‌ها می‌توانند نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های مختلف مقاومت پیدا کنند این موضوع امروزه مشکل بزرگی ایجاد کرده‌است و شاید همین امر باعث پیدایش روز افزون آنتی‌بیوتیک‌های جدید می‌گردد. برای مثال پس ازکشف پنی‌سیلین سوش‌های مقاوم استافیلو‌کوک بندرت مشاهده می‌شد ولی پس از دهه پنجاه میلادی به بعد سوش‌های مقاوم رو به افزایش گذاشت بطوری که در دهه پنجاه و پنج، پنجاه درصد کل سوش‌های جدا شده استافیلو‌کوک مقاوم بودند .
برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها :
پنی‌سیلین‌ها جانشینهای پنی‌سیلین آمینوگلیکوزیدها تتراسیکلین‌ها نیتروفوران‌ها
آموکسی سیلین
آمپی سیلین
پنی‌سیلین جی اریترومایسین
لینکومایسین
اسپکتینو مایسین
سفالوسپورین‌ها
تایلوزین استرپتو مایسین
جنتامایسین
کانا مایسین
نئومایسین تتراسیکلین
اکسی تتراسیکلین
کلر تتراسیکلین
داکسی سایکلین فورازولیدون
فورالتادون
سم‌شناسی آنتی‌بیوتیک‌ها :
داروهای ضد باکتریایی گروه موادی هستند که بی‌نهایت مفید بوده و دارای اهمیت و فایده اقتصادی در دامپزشکی می‌باشند. بسیاری از آنها سالم و عاری از عوارض نامطلوب هستند. شکی نیست که فواید حاصل از استفاده داروهای ضد‌باکتریایی خیلی بیشتر از خطرات آنها است. آنتی‌بیوتیک‌ها عوارض نامطلوب هم دارند. مطالعات تجربی نشان داده‌است که بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها دارای اثر مستقیم قلبی عروقی در چندین‌گونه از دام‌ها می‌باشند.
بعضی از عوارض نامطلوب آنتی‌بیوتیک‌ها عبارتند از: کاهش بازده قلب، کاهش فشار خون، کاهش نسبی ضربان قلب، تضعیف عضله قلب. به همین دلیل توصیه می‌شود که از مصرف خود سرانه داروها اجتناب نمایید.
محل اثر آنتی‌بیوتیک‌ها
هر آنتی‌بیوتیک برحسب میزان مصرف و نوع آن محل اثر خاص خود را دارد بنابر‌این به صرف اینکه یک ماده آنتی‌بیوتیک نامیده می‌شود نمی‌تواند برای همه بیماری‌ها مورد استفاده قرار‌گیرد. و باید نوع آنتی‌بیوتیک براساس نوع بیماری و محل تاثیر آن دارو انتخاب شده باشد.
عوارض ناشی از کمبود ویتامین‌ها و مواد معد نی بر روی قدرت جوجه‌درآوری
عمده موادغذایی که موجب اختلالات جوجه‌کشی درقناری‌ها می‌شوند عبارتند از مواد‌معدنی و ویتامین‌ها. بسته به نوع کمبود و انفرادی یا چند موردی بودن این کمبودها ممکن است عوارض متفاوت باشد.
کمبود ویتامین A :
موجب کوری - نقرس - تلفات جنینی در روزهای اول و دوم رشد جنین بخاطر نارسایی سیستم گردش خون و کاهش میزان خروج جوجه‌ها از تخم می‌شود. معمولا علت کمبود این ویتامین ناشی از عدم استفاده از سبزیجات و مصرف غذای کهنه می‌باشد.
کمبود ویتامین D :
موجب نرمی استخوان و کج شدن استخوان‌های بلند ( مثل ساق پا )، کاهش ضخامت پوسته تخم و مرگ جنین در اواخر دوران جوجه‌کشی شود. معمولا به علت عدم دسترسی پرنده به نور آفتاب بروز می‌کند.
کمبود ویتامین E :
موجب عدم باروری تخمها، ضعف جوجه خارج شده از تخم، مرگ در روزهای اولیه پس از خروج از تخم همراه با خیز زیر پوستی و آتروفی عضلانی می‌شود. در اثر مصرف دان‌ها یا مواد چرب اکسید شده بروز می‌کند.
کمبود ویتامین B1 :
موجب بدنیا آمدن جوجه‌های ضعیف و دارای لرزش می‌شود که ظرف چند روز پس از خروج از تخم تلف می‌شوند.
کمبود ویتامین B2 :
موجب فلجی و جمع شدگی پنجه پا از مرحله دوم رشد جنینی به بعد می‌شود.
کمبود نیاسین (اسید نیکوتینیک) :
موجب کاهش میزان جوجه‌درآوری می‌شود. معمولا به علت استفاده از منابع پروتئینی نامرغوب و کمبود اسید آمینه تریپتو فان بروز می کند.
کمبود ویتامین B6 :
به سبب نقش مهمش در رشد اولیه جنین، موجب افزایش مرگ و میر جنین می‌شود. جیره‌های غذایی حاوی پروتئین زیاد بطور ثانویه موجب کمبود این ویتامین می‌شود. کمبود همزمان این ویتامین و ماده معدنی منگنز موجب بزرگ شدن مفصل خرگوشی (مفصل بالای ساق پای پرنده) شده و منجر به دررفتگی پا به یک طرف گردد.
کمبود اسید فولیک (فولاسین) :
موجب مرگ‌و‌میر جوجه در دوره اولیه رشد در اثر کم‌خونی و گاهی مرگ‌و‌میر درهنگام خروج جوجه از تخم می‌شود. معمولا براثر مصرف طولانی مدت آنتی‌بیوتیک بروز می‌کند. زیرا آنتی‌بیوتیک موجب از بین رفتن باکتری‌های روده‌ای که مسئول ساختن این ویتامین هستند، می‌شود.
کمبود ویتامین B12 :
موجب کم‌خونی و مرگ در دوران اولیه و گاهی ادم و تحلیل رفتن رشد عضلانی در مرحله دوم رشد جنینی می‌شود.
کمبود اسید پنتوتنیک :
موجب بروز پرهای غیرعادی همراه با خونریزی زیر پوست در مرحله سوم رشد جنینی می‌گردد.
کمبود بیوتین :
موجب مرگ‌و‌میر در مرحله اول و سوم رشد جنینی همراه با تغییر شکل منقار به صورت منقار طوطی و کوتاه شدن طول استخوان‌ها می‌شود.
کلسیم و فسفرca،p :
میزان هریک از این دو ماده به تنهایی و نسبت بین آنها تاثیرزیادی برضخامت پوسته تخم و رشد استخوان‌بندی جنین دارد. کمبود آنها و یا عدم تعادل بین آن دو موجب کاهش قدرت جوجه در خروج از تخم می‌شود. جوجه‌های مبتلا دارای ران‌های ضخیم و بال‌های کوتاه همراه با خیز زیر پوست گردن و نرمی استخوان می‌باشد.
منیزیم mg :
این ماده معدنی در تنظیم رشد استخوانی نقش داشته و کمبود آن موجب بیماری پروزیس، کوتاه شدن طول بال خیز زیر پوستی و منقار طوطی شکل می‌شود.
نکته قابل توجه :
مصرف بی‌رویه بسیاری از مواد‌معدنی یا ویتامین‌ها موجب مسمومیت و بیماری می‌شود. خصوصا ویتامین‌های محلول درچربی مانند ویتامین A،D،E و مواد‌معدنی مانند سلنیم. از این رو توصیه می‌گردد در مصرف ویتامین جانب احتیاط رعایت شود و بیش از مقدارلازم تجویز نگردد.
(فارماکولوژی داروهای ضد باکتریایی در دامپزشکی تالیف دکتر سید محمد فقیهی ، بیماریهای قناری تالیف دکترنریمان شیخی)